Pericardiocentesis - Перикардийн хатгалт

Introduction
Зүрхний тампонад нь эмзэг хийгээд аминд аюултай нөхцөл байдал бөгөөд яаралтай оношилгоо болон менежментийг шаарддаг. Түүхээс үзвэл зүрхний тампонадын оношилгоо нь эмнэл зүйн өөрчлөлт дээр суурилсаар иржээ. Зүрх судасны мэс засалч Claude Beck цочмог болон архаг зүрхний тампонадтай холбоотой эмнэлзүйн 2 гурвал шинжийг дүрсэлсэн байдаг. Энэхүү гурвалын эхнийх нь гипотензи, венийн даралт ихсэх болон зүрхний авиа бүдгэрэх зэргээс бүрдэнэ. Үүнийг Beck-ийн гурвал гэж тодорхойлдог ба эдгээр өөрчлөлтүүд нь перикардийн дотоод дахь цочмог цус алдалтын үед түгээмэл илэрдэг. Дараа дараагийн судалгаагаар эдгээр сонгодог өөрчлөлтүүд нь зүрхний тампонад бүхий өвчтөнүүдийн багахан хувьд илэрдэг гэж үзжээ.

Перикардийн шингэний илрүүлэлт нь эхокардиографийн тасралтгүй сайжрал болон хөгжилтийн дүнд улам хялбар болсоор байгаа юм. Зүрхний хэт авиа нь одоо үед перикардийн шүүдэст үрэвсэл болон зүрхний тампонадын динамик өөрчлөлтүүдийн хувьсалтыг үнэлэх хүлээн зөвшөөрөгдөөд буй дүрслэл оношилгооны стандарт шалгуур болоод байна. Эхокардиографигаар шүүдэст үрэвсэлийн байрлал, хэмжээ (жижиг, дунд зэргийн, том)-г тодорхойлж болох ба таславчийн хэвийн бус хөдөлгөөнөөр гемодинамикийн үзүүлэлтийг шалгаж болдог. Түүнчлэн баруун тосгуур юмуу баруун ховдолын зөрүү байрлал (ховдол хоорондын таславчтай харьцуулахад зүүн талдаа байрлах), доод хөндийн венийн диаметрийн өөрчлөлтөөс үүдэлтэй амьсгалын бууралтыг илрүүлж болдог.


Зүрхний subxiphoid байрлалаас харагдах перикардийн дунд зэргийн шүүдэсжилт


Зүрхний subxiphoid байрлалаас харагдах перикардийн томоохон шүүдэсжилт

Перикардиоцентез гэдэг нь зүрхийг хүрээлж буй перикардийн хөндийгөөс хатгалт хийж шингэнийг авах юм. Энэ нийтлэлд хуваарьтай юмуу хуваарьгүй тариур болон зүү ашиглан зүрхний тампонадын үед яаралтай хийгдэх менежментийг тайлбарласан болно.

Indications
Яаралтай перикардиоцентез: Яаралтай перикардиоцентезийн заалт нь зүрхний тампонад сэжиглэгдсэн өвчтөнд аминд аюултай гемодинамикийн өөрчлөлт бий болох юм.

Яаралтай бус перикардиоцентез: Гемодинамик тогтвортой өвчтөнд перикардийн шингэнийг оношилгоо, хөнгөвчлөх юмуу урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хатгалт хийж авах ба хэт авиа, CT, флюроскопийн хяналтын дор гүйцэтгэнэ.

Contraindications
Туйлын эсрэг заалт:
• Гемодинамик тогтворгүй өвчтөнд перикардиоцентез хийхгүй байх туйлын эсрэг заалт байхгүй. Багахан хэмжээний перикардийн шингэнийг авах төдийд л өвчтөний гемодинамикийн статус мэдэгдэхүйц сайжирдаг.

Харьцангуй эсрэг заалт:
• Засагдаагүй цус алдалтын өөрчлөлт
• Гэмтэлийн гаралтай зүрхний тампонад: Зарим авторууд гэмтэлийн гаралтай зүрхний тампонадийг яаралтай торакотомигоор эмчлэх нь дээр гэж үздэг.

Anesthesia
Хэсгийн мэдээгүйжүүлэлтийн эмийг арга барилын хэсэгт тайлбарласан болно.

Equipment
Амин чухал хэрэгсэлүүд
• Антисептик уусмал
• Ариун бүтээлэг, өмсгөл болон маск
• Хэсгийн мэдээгүйжүүлэгч (жнь: 1%-ийн лидокайн)
• Тариурууд, 10мл болон 60мл
• Скальпел, 11 номер
• Зүүнүүд, 18ga 1,5 инч; 25ga 5/8 инч
• Нурууны зүү (spinal needle), 18ga 7,5-12см

Санал болгох хэрэгсэлүүд
• Худалдаанд байдаг перикардиоцентезийн бүрдэл
• Хамар-ходоодны гуурс
• Хэт авиан машин
• Ариун хэт авиагаар таглагч (ultrasound probe cover)
• ЭКГ машины V1 холболттой холбосон холбогч хавчаар

Positioning
• Өвчтөнийг 30-45°-аар хагас хэвтээ, хагас суугаа байрлалд байрлуулна. Энэхүү байрлал нь зүрхийг цээжний өмнөд хананд ойртуулдаг.
• Дээш харсан байрлалыг харьцангуйгаар зөвшөөрдөг.

Technique
• Өвчтөнд хамгийн багадаа нэг шингэнг судсаар залгасан байх ба нэмэлтээр хүчилтөрөгч авч, зүрхний монитор болон пульс-оксиметрид байнгын холбоотой байна. Хэрэв цаг байвал хамар-ходоодны гуурv тавьж ходоодны даралтыг үгүй хийх хэрэгтэй ба ингэснээр ходоод хатгагдах эрсдэлийг бууруулдаг.
• Анатомийн тэмдэглэгээ (xiphoid сэртэн, 5,6-р хавирга)-г тогтоож зүүг оруулах байрлалыг сонгоно. Ихээхэн түгээмэл хэрэглэгддэг байрлал нь өвчүүний зүүн ирмэг болон subxiphoid нэвтрэлт юм.


Перикардиоцентезийн зүүг оруулах байрлалууд. Subxiphoid болон өвчүүний зүүн ирмэг нь хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг байрлалууд юм. (хар цэгүүд)

• Антисептик уусмал ашиглан subxiphoid талбайг цэвэрлэж, мэс засалд бэлдэнэ. Хэрэв цаг байвал ариун бээлий, өмсгөл болон маск өмсөж мэс заслын талбайг ариун бүтээлгээр хүрээлж бүтээнэ.
• Сонгосон байрлалд хэсгийн мэдээгүйжүүлэх уусмалыг эхлээд арьсанд дараа нь арьсан доор улмаар гүн эдүүдэд нэвчүүлэх байдлаар хийнэ.
• Сонгосон байрлалд 11 номерийн ир бүхий скальпел ашиглан арьсанд хатгалт хийнэ.
• 20мл юмуу 60мл-ийн тариурыг нурууны зүүтэй холбож 5мл натри хлор тариурт соруулна. Зүүг урагшлуулах явцдаа натри хлорыг 1мл хүртэл шахаж өгсөнөөр зүүний хөндий нээлттэй байх боломжтой болдог. Хэрэв хугацаа байвал зүүний суурь хэсэгт ЭКГ машины V1 холболттой холбогч хавчаарыг холбоно.
• Арьсны зүслэг бүхий хэсгээр зүүг оруулах ба ингэхдээ зүүн мөрийг чиглүүлнэ. Зүүг хэвлийн ханатай 45°, голын сагиттал хавтгайтай 45° үүсгэж барина. Хэрэв хугацаа байвал зүүг оруулах явцыг хэт авиан удирдлагын дор чиглүүлж гүйцэтгэнэ.


Зүүг оруулах байдал: Арьсны зүслэг бүхий хэсгээр зүүг оруулах ба хэвлийн ханатай 45°, голын сагиттал хавтгайтай 45° үүсгэхээр зүүн мөрийг чиглүүлж оруулна.

• Зүүг 5см гүн ортол аажим урагшлуулах ба энэ үедээ тариурт сөрөг даралт бий болгож үүнийгээ тариурт шингэн орж иртэл, зүрхний цохилт мэдрэгдэх хүртэл эсвэл ЭКГ-д огцом өндөрссөн долгион бичигдэх хүртэл давтана. Хэрэв ЭКГ-ийн долгионы хэлбэр гэмтэлийн зураглалыг харуулбал (ST сегментийн элеваци) энэхүү зураглалыг хэвийн болтол зүүг аажим ухраах ба энэхүү долгионы өөрчлөлт нь зүү миокардийг хатгасан байж болохыг харуулна.


Зүүг оруулах байдал: Зүүг 5см гүн ортол аажим урагшлуулах ба энэ үедээ тариурт сөрөг даралт бий болгон тариурт шингэн орж иртэл давтана.

• Тариур дүүрсэн, илүү их шингэн авах шаардлагатай үед өвчтөний биед тулж зүүг хөдөлгөөнгүй болгоод дүүрсэн тариурыг авч өөр нэгээр солино. Тариурыг 3 замтай хаалтаар сольж, дуслын гуурстай холбож болох ба эмч перикардийн шингэнийг тариур руу соруулсаны дараа хаалтыг хааж шингэнийг сав юмуу цуглуулах уут руу юүлнэ. Перикардийн шингэнийг соруулж дуусахад зүү зүрх рүү ойртож ирдэг ба хэрэв ЭКГ-н долгионд гэмтэлийн зураглал гарч ирвэл зүүг аажим буцаах нь зүйтэй.

Complications
Хүндрэлийн хувь 4-40%-ийн хооронд байдаг. Хүндрэлүүдэд дараах зүйлс орно:
• Хэм алдагдал
• Титэм артери хатгагдах юмуу аневризм үүсэх
• Гемоторакс
• Пневмоторакс
• Пневмоперикарди
• Элэгний гэмтэл
• Хуурамч сөрөг аспираци-Перикардид цусны бүлэн үүсэх
• Хуурамч эерэг аспираци-Интракардиак аспираци
• Перикардийн шингэн дахин хуримтлагдах

Эх сурвалж: www.emedicine.com / Clinical Procedures / Cardiothoracic Procedures / Pericardiocentesis

Варфарины тун болон VKORC1/CYP2C9 ген

Варфарин (Coumadin) нь ихээхэн түгээмэл хэрэглэгддэг витамин К-ийн антагонист юм. Энэ нь венийн тромбоэмболизмийн анхдагч болон хоёрдогч урьдчилан сэргийлэлт, зүрхний хиймэл хавхлагатай юмуу тосгуурын фибрилляци бүхий өвчтөний системийн эмболизмийн урьдчилан сэргийлэлт, түүнчлэн миокардийн шигдээсийн дараах системийн эмболизмийн урьдчилан сэргийлэлт болон давтан миокардийн шигдээс болох эрсдэлийг бууруулахад үр дүнтэй болох нь тогтоогдсон билээ.
Хэдий тийм ч варфаринаар хийх антикоагулянт эмчилгээ нь хүн бүрт тохирох тун болон нарийн эмчилгээний индекс шаарддаг. Тиймээс өвчтөнд энэхүү эмийг аюулгүй хэрэглэхэд тохирох тун нь амин чухал байдаг. Учир нь биеийн хэмжээ болон нас зэрэг генетикийн бус нөлөөлөл нь хувь хүнд шаардлагатай тунг тогтооход дутагдалтай байдаг бөгөөд варфарины шаардлагатай тунг тогтооход генетикийн нөлөөлөл үлэмж нөлөөтэй байдаг ажээ.

Варфарин нь голчлон элгэнд CYP2C9 генийн оролцоотой исэлдэх ба түүний антикоагулянт нөлөө нь витамин К эпоксид редуктаза уургийн бүрдэлийн дэд нэгж (VKORC1)-ийг дарангуйлснаар илэрдэг. CYP2C9 генд байрлах хоёр, VKORC1 генд байрлах нэг, нийт 3 дан нуклеотидийн полиморфизм (single nucleotide polymorphisms (SNPs)) нь бүлэгнэлтэд үзүүлэх варфарин эмчилгээний үр нөлөөг тодорхойлдог ажээ.
CYP2C9 генд байрлах SNP-ийг нэрлэвэл: хэвийн буюу өргөн тохиолдох хувилбарыг *1 (од 1) гэж тэмдэглэх ба хоёр полиморфизм бүхий хувилбарыг *2 (од 2) болон *3 (од 3) гэж тус тус тэмдэглэнэ. Хүн бүр CYP2C9 генийн SNP-ийн ямарваа хоёр хувилбарыг биедээ агуулж байдаг. Жишээлбэл хэвийн хуулбар бүхий хүн *1/*1 гэсэн хувилбарыг агуулсан байдаг бол нэг полиморфизм бүхий хүн *1/*2, хоёр полиморфизм бүхий хүн *2/*3 гэсэн хувилбаруудыг агуулсан байна. Хувилбар бүрийн тохиолдол нь арьстангуудад ялгаатай ба Кавказчуудын 10% нь *2 хувилбарыг 6% нь *3 хувилбарыг тус тус агуулсан байдаг бол эдгээр хувилбарууд нь Африк болон Азичуудад ховор (<2%) байдаг. CYP2C9*1 ген нь варфарины метаболизмыг хэвийн явуулдаг бол CYP2C9*2 ген нь варфарины метаболизмыг 30%-иар, CYP2C9*3 ген нь 90%-иар тус тус бууруулдаг. *2 юмуу *3 гэсэн хувилбар бүхий өвчтөнд варфарин өгөхөд метаболизм нь хангалттай бус байх бөгөөд эм цусаар харьцангуй удаан эргэлдсэн хэвээр байна. Тиймээс эдгээр өвчтөнүүдэд антикоагуляци хийхэд варфарин бага тунгаар хэрэгтэй болдог. VKORC1 1639 (or 3673) SNP-ийн үед түгээмэл тохиолдох G аллель нь А аллелиар солигдсон байдаг. А аллель (А гаплотип) бүхий хүмүүс нь G аллель (G гаплотип) бүхий хүмүүсийг бодвол VKORC1-ийг бага нийлэгжүүлдэг тул А аллелийг биедээ авч яваа хүмүүст VKORC1-ийг дарангуйлж, антикоагулянт үр нөлөөнд хүрэхэд варфарин бага тунгаар хэрэгтэй болно. Энэхүү хувилбар (А аллель)-ын тохиолдол арьстангуудад мөн адил ялгаатай ба Кавказчуудад 37%, Африкчуудын 14% нь энэхүү А аллелийг биедээ авч явдаг байна.  

Эмнэлзүйн холбоо хамаарал
Эдгээр гурван SNP нь дараах зүйлсийг тодорхойлоход чухал үүрэгтэй:
1. Эмчилгээний INR (ихэвчлэн 2-3 байна)-ийг бий болгоход шаардлагатай варфарины тунг тогтоох
2. Цус алдах эрсдэл юмуу эмчилгээнийхээс хэтэрсэн (supratherapeutic) INR (>4)-ийг тогтоох
3. Тогтвортой эмчилгээний тунд хүрэхэд шаардлагатай хугацааг тогтоох
CYP2C9*2 болон CYP2C9*3 аллелийг тээгчдэд варфарины дундаж тунг *1 аллелийг тээж яваа тээгчтэй харьцуулахад тус бүр 19%, 33%-иар бууруулах шаардлагатай. VKORC1 A аллелийг тээж яваа тээгчидэд варфариын дундаж тунг энэхүү аллель байхгүй хүнтэй харьцуулахад 28%-иар бууруулах шаардлагатай байдаг.
Дээрх хувилбаруудыг тээж яваа өвчтөнд варфариныг стандарт тунгийн алгоритмаар өгөхөд эмнэл зүйд болон лабораторид гаж өөрчлөлт илэрдэгийг анхаарах хэрэгтэй ба учир нь тэдгээр хүмүүс нь генетикийн хувьд энэхүү эмэнд мэдрэгжсэн байдаг байна. Практикт CYP2C9 генийн *2 юмуу *3 аллелийг тээж яваа хүнд варфариныг стандарт тунгийн алгоритмаар хэрэглэхэд хүнд юмуу аминд аюултай цус алдалт үүсэх, INR ихсэх (>4) эрсдэл 2-3 дахин нэмэгддэг ажээ. Үүнтэй адилаар VKORC1 A аллелийг тээгчидэд варфариныг стандарт тунгийн алгоритмаар хэрэглэж эхэлсэнээр INR ихсэх (>4) эрсдэл мөн адил 2-3 дахин нэмэгддэг.
Эцэст нь эдгээр өвчтөнүүд варфаринд мэдрэгжсэн байдаг тул нэмэлт тунг хэрхэн хэрэглэх талаар зохицуулалт шаардлагатай бөгөөд бүх гурван SNPs-ийг тээгчидэд INR ихээхэн удааширсан байдаг тул INR-ийг 2-3 хооронд тогтвортой барихад хугацаа шаардлагатай болдог. Энэ бүх генетикийн болон эмнэл зүйн факторуудын хослолыг ашиглан варфарины тунгийн үзүүлэх нөлөөг урьдчилан тооцоолох нь эмнэлзүйн факторыг дангаар ашиглахаас илүү оновчтой болох юм.
Варфарины тунд нөлөөлөх олон хүчин зүйлүүдийг нэгтгэж тооцоолох нь эмнэлзүйд төвөгтэй байдгаас Barnes-Jewish Hospital at Washington University Medical Center-аас http://www.WarfarinDosing.org зэрэг онлайн варфарины тун тооцоологчийг нэвтрүүлсэн нь тохиромжтой тунгийн зохицуулалт хийхэд тусалж байна.

Зөвлөмж
Эдгээр SNPs-ийн нөлөөлөл болон тодорхой аллелийг тээгчидэд варфариныг стандарт тунгийн алгоритмаар хэрэглэхэд эмнэлзүй болон лабораторийн гаж өөрчлөлт гарах өндөр эрсдэлтэй байдаг зэрэгт үндэслэж FDA варфарины талаарх 2007 оны мэдээллээ шинэчилж CYP2C9 болон VKORC1 генийн хувилбаруудыг тээгчидэд эхлэх тунг багасгахыг зөвлөжээ.
Өвчтөнүүдэд генетикийн мэдээлэл байхгүй боловч варфариныг стандарт тунгийн алгоритмаар хэрэглэхэд цус алдах эрсдэл ихтэй байвал удирдамжуудын зөвлөж байгаагаар варфарины эхлэх тунг бууруулж (<5мг) INR-ийн өөрчлөлтийг тогтмол хянах хэрэгтэй. 

Эх сурвалж:
www.emedicine.com / Genomic Medicine / Cardiovascular Diseases / Warfarin Dosing and VKORC1/CYP2C9

ХДХВ/ДОХ-ын талаарх асуулт, хариулт

ХДХВ гэж юу вэ?

Хүний дархлал хомсдолын вирус (ХДХВ) нь дархлаа тогтолцооны эсүүдийг халдварлуулж тэдгээрийн үйл ажиллагааг устгаж, алдагдуулдаг. Вирусын халдварын улмаас дархлаа тогтолцоо давшингуй муудаж улмаар дархлаа дутмагшилд хүргэнэ. Дархлаа тогтолцоо дутмагшилтай болсоноор өвчин эмгэг болон халдвартай тэмцэх үүргээ удаан биелүүлж чадахгүй болдог. Хүнд дархлаа дутмагшилтай холбоотой халдварыг оппортунист халдвар гэдэг ба учир нь эдгээр нь дархлаа тогтолцоо муудсаны улмаас давуу байдал олж авдаг байна.

ДОХ гэж юу вэ?

United States Centers for Disease Control and Prevention (CDC) болон European Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS (EuroHIV)-ийн тодорхойлсоноор дархлалын олдмол хомсдол (ДОХ) гэдэг нь шинж тэмдэг ажиглагдах нөхцөл байдал юм. ДОХ гэдгийг ХДХВ-ийн халдварын гүнзгийрсэн шатанд, ямар нэг оппортунист халдвар 20-иос дээш тохиолдсон юмуу ХДХВ хамааралт хавдар тодорхойлогдсон үед хэрэглэдэг.

ХДХВ хэрхэн дамждаг вэ?

ХДХВ нь хамгаалалтгүй бэлгийн хавьтал (вагинал болон анал) болон халдвартай хүнтэй аман секс хийх, бохирлогдсон цус юүлэх, бохир зүү, тариур болон бусад хурц үзүүртэй багаж хэрэгсэлээр дамжина. Энэ нь мөн жирэмсэн болон төрөх үед эхээс урагт болон хөхөөр хооллоход дамждаг.

ХДХВ-ийн халдвар бүхий хүнд ДОХ хэр хурдан бий болох вэ?

Энэ хугацаа хүн бүрт янз бүр байна. Эмчлээгүй тохиолдолд ХДХВ-ийн халдвар бүхий хүмүүсийн ихэнхэд нь ХДХВ хамааралт шинж тэмдэг 5-10 жилийн дотор бий болно. Хэдий тийм ч ХДХВ-ийн халдвар авсанаас хойш ДОХ-ыг оношилох хооронд 10-15 жил, заримдаа түүнээс удаан байна. Ретровирусийн эсрэг эмчилгээ нь халдвартай хүний вирусийн ачааллыг бууруулсанаар өвчиний явцыг удаашруулдаг.

Ямар түээмэл тохиолдох аминд аюултай оппортунист халдвар ХДХВ/ДОХ бүхий хүний амьдралд тохиолддог вэ?

Сүрьеэ нь жил бүр ХДХВ бүхий 250000 хүний амь насыг авч оддог. Энэ нь Африк дахь нийт ХДХВ бүхий хүмүүсийн үхлийн нэгдүгээрт орох шалтгаан ба дэлхий нийтээрх ХДХВ бүхий хүмүүсийн үхлийн тэргүүлэх шалтгаан болж байна. ХДХВ/Сүрьеэгийн явцыг бууруулахад эрүүл мэндийн тусламжийн 3 гол цөм стратеги амин чухал
• Идэвхитэй сүрьеэгийн тохиолдолын илрүүлэлтийг эрчимжүүлэх
• Урьдчилан сэргийлэх изониазид эмчилгээ
• Сүрьеэгийн халдварын хяналт

ХДХВ бүхий хэдэн хүн амьдарч байна вэ?

ДЭМБ болон UNAIDS-ийн тооцоогоор 2008 оны эцсээр ХДХВ бүхий 33,4 сая хүн амьдарч байна. Тухайн жил барагцаалбал 2,7 сая хүн шинээр халдвар авч, ДОХ-ын улмаас 2 сая орчим хүн нас барсаны 280000 нь хүүхдүүд байгаа юм. ХДХВ-ийн халдварын гуравны хоёр нь Африкийн суб-Сахарын бүсэд байна.

Сексээр дамжих ХДХВ-ийн эрсдэлийг хэрхэн хязгаарлах вэ?

• Секс хийх бүртээ эрэгтэй юмуу эмэгтэй бэлгэвчийг зөв хэрэглэх
• Нон-пенетратив секс
• Халдваргүй болон бусад эрсдэлт хүчин зүйлгүй хамтрагчдаа үнэнч байх
• Сексийг тэвчих

Эрэгтэйн хөвч таслалт нь ХДХВ дамжихаас урьдчилан сэргийлэх үү?

Сүүлийн үеийн судалгаанууд эрэгтэйн хөвч таслалт нь сексээр ХДХВ авах эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж байна. Хэдий тийм ч энэ нь 100% үр дүнтэй биш бөгөөд хөвчөө таслуулсан эрчүүд нь халдварлагдаж болно. Хэрэв хөвч таслуулах мэс заслын дараа шарх бүрэн эдгээрээгүй бол халдвар дамжих эрсдэлийг улам нэмэгдүүлнэ. Түүнчлэн хөвчөө таслуулсан ХДХВ эерэг эрчүүд нь хамтрагчдаа халдвар дамжуулах боломжтой.
Эрэгтэйн хөвч таслалт нь өнөөг хүртэл мэдэгдээд буй ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх бусад аргыг орлохгүй харин урьдчилан сэргийлэх олон талт стратегийн нэг хэсэг байж болох юм.

ХДХВ-ээс сэргийлэхэд бэлгэвч хэр үр дүнтэй вэ?

Чанарын баталгаатай эрэгтэй болон эмэгтэй бэлгэвч нь одоо үед бэлгийн замаар дамжих халдвар (БЗДХ) үүн дотроо ХДХВ-ийн халдвараас хамгаалах хүлээн зөвшөөрөгдсөн цорын ганц бүтээгдэхүүн юм. Бэлгийн ажил бүрийн үед зөв хэрэглэх юм бол бэлгэвч нь эрэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүдийг ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх батлагдсан арга юм.

Эмэгтэй бэлгэвч гэж юу вэ?

Эмэгтэй бэлгэвч нь бөх бат, зөөлөн, тунгалаг полиуретанаар хийгдсэн, хурьцалын өмнө үтрээнд оруулж бүрхдэг. Энэ нь үтрээг бүхэлд нь бүрхэж жирэмслэлт болон БЗДХ үүн дотрооо ХДХВ-ийн эсрэг хамгаалалт болдог ба хурьцал бүрийн үед зөв хэрэглэх хэрэгтэй.

ХДХВ-ийн сорил ямар ач холбогдолтой вэ?

Өөрийн ХДХВ-ийн статусыг мэдсэнээр хоёр чухал ач холбогдолтой
• ХДХВ эерэг гэдгээ мэдсэнээр та шинж тэмдэг илрэхээс өмнө шаардлагатай алхамууд болох эмчилгээ, тусламж болон дэмжлэгийг авах боломжтой болох ба улмаар өөрийн амьдралыг хэдэн жилээр уртасгах боломжтой болно.
• Та өөрийгөө халдвар авсан гэдгийг мэдсэнээр ХДХВ-ийг бусдад тараахаас сэргийлэх боломжтой болно.

Ретровирусын эсрэг эм гэж юу вэ?

Ретровирусын эсрэг эмүүд нь ХДХВ-ийн эмчилгээ урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэгддэг. Эдгээр нь бие махбодь дахь вирусын өсөлт үржилтийг саатуулж, зогсоосноор ХДХВ-тэй тэмцдэг.

Ретровирусын эсрэг эмчилгээний орчин үеийн статус ямар байна вэ?

2008 оны эцсээр буурай болон дунд хөгжилтэй орнуудын ойролцоогоор 4 сая хүмүүс ХДХВ-ийн ретровирусын эсрэг эмчилгээг аваад байна. 2003 оныг хүртэл эмийн өндөр үнэтэйгээс шалтгаалж эрүүл мэндийн суурь тусламж муу байсан ба буурай болон дунд хөгжилтэй орнуудад санхүүгийн дутмаг байдал нь ретровирусын эсрэг хам эмчилгээг ашиглахад саад болж байв. Гэвч сүүлийн жилүүдэд улс төр, эдийн засгийн зүгээс ХДХВ-ийн эмчилгээнд хандуулах анхаарал нэмэгдэж байна.

ХДХВ-г эмчлэх эмчилгээ бий юу?

ХДХВ-г эмчлэх эмчилээ байхгүй. Гэвч ретровирусын эсрэг эмчилгээг тасралтгүй, сайн дагаж мөрдсөнөөр биемахбодь дахь ХДХВ-ийн явцыг зогсоосонтой дүйхүйц хэмжээнд саатуулж болно.

ХДХВ бүхий хүмүүст өөр ямар төрлийн тусламж хэрэгтэй вэ?

Ретровирусын эсрэг эмчилгээнээс гадна ХДХВ бүхий хүмүүст нийгэм сэтгэл зүйн зөвлөгөө, дэмжлэг ихээхэн хэрэгтэй байдаг. Сайн хоол тэжээл, аюулгүй ус болон хувийн ариун цэвэр сахих нь ХДХВ бүхий хүмүүсийн амьдралын чанарыг сайжруулахад мөн адил туслана.

Эх сурвалж: World Health Organization: Q&A on HIV/AIDS

Osteoporosis - Ясны сийрэгжилт

Тодорхойлолт
Ерөнхий ойлголт
Остеопороз нь ясны масс багасах, ясны микроархитектур элэгдэх зэргээр тодорхойлогддог системийн араг ясны өөрчлөлт юм. Үүний улмаас яс хэврэгжиж, бага хэмжээний гэмтэлийн дараа хугарал болох эрсдэл нэмэгддэг. Остеопороз нь олон хүчин зүйлээс шалтгаалсан архаг нөхцөл байдал бөгөөд хугарал тохиолдтол эмнэл зүй нь нам гүм байна. Остеопороз нь Нэгдсэн Улс болон дэлхий дахин дахь эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудал болоод байна.

Эмгэг жам
Остеопороз нь удамшлын (анхдагч остеопороз) болон хүрээлэн буй орчны (хоёрдогч остеопороз) хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр бий болох ба аль аль нь ясны масс болон ясны чанарт нөлөөлдөг. Остеопорозыг нэгдүгээр төрлийн (цэвэршилтийн дараах) болон хоёрдугаар төрлийн (хөгширлийн) гэж тодорхойлдог.

Цэвэршилтийн дараах остеопороз (Postmenopausal osteoporosis [PMO]) нь голчлон эстрогений дутагдалаас болдог бол хөгширлийн остеопороз нь голчлон араг ясны насжилт болон кальцийн дутагдалаас болдог. Хэдий тийм ч остеопороз үүсэхэд наснаас хамааралгүй эмгэг судлалын олон механизм харилцан үйлчилдэг болох нь улам бүр тодорхой болсоор байна.
Нягт болон хэмт яс нь архитектурийн хувьд ялгаатай боловч молекул бүтцийн хувьд адил байна. Яс нь эсүүд болон эрдэсжсэн ба эрдэсжээгүй бүрэлдэхүүн бүхий эсийн гаднах матриксаас тогтдог. Эсийн гаднах матриксын бүтэц болон архитектур нь ясанд механик шинж чанарыг олгодог. Ясны ачаалал даах чадвар нь коллаген уураг (тууш ачаалал даах чадвар) болон эрдэсжсэн остеод (даралтыг даах чадвар)-оор тодорхойлогдоно. Кальцийн концентраци их байх тусам даралт даах чадвар их байна.
Насанд хүрсэн хүний яс нь ясны ачаалал даах чадварыг хадгалахын тулд тогтмол шинэчлэгдэж байдаг. Остеобластын эцсийн ялгаран хөгжсөн хэлбэр болох остеокласт нь эрдэсжсэн ясанд байршиж ясны шинэчлэгдэлтийн хугацаа болон байрлалыг зохицуулдаг. Остеобласт нь зөвхөн остеод (ясны эдийн матриксын органик хэсэг)-ыг хамгаалж, эрдэсжүүлдэггүй, остеокластаар дамжуулан ясны ресорпци (ясны уусалт)-ийг хянаж байдаг. Ийнхүү ясны хэлбэржилт болон уусалт нь хамт явагдаж байдаг. Остеокласт ясыг хайлуулахад хэдэн долоо хоног шаардлагатай бол остеобласт шинэ ясыг бий болгоход хэдэн сар хэрэгтэй болдог. Үүний улмаас яс шинэчлэгдэх аливаа үйл явц нэмэгдэх тусам ясны алдагдах хэмжээ нэмэгдэнэ. Нэн ялангуяа хурдан шинэчлэгдэх үед (жнь цэвэршилтийн дараа) яс хугарах эрсдэл нэмэгддэг ба учир нь шинээр нийлэгжсэн ясны эрдэсийн нягт бага, ресорпци болсон хэсгүүд бүрэн дүүргэгдээгүй, коллагены үүсэлт болон изомержилт алдагдсан байдаг.
Молекул биологичид ясны шинэчлэгдэлтийн механизмыг тайлбарлаж эхэлсэн байна. Жишээ нь өнөө үед бөөмийн хүчин зүйл каппа В-ийн рецепторыг идэвхижүүлэгч лиганд (RANKL)/бөөмийн хүчин зүйл каппа В-ийн рецепторыг идэвхижүүлэгч (RANK)/остеопротегерин (OPG) систем нь ясны ресорпцийн эцсийн зам болохыг мэддэг болоод байна. Ясны чөмгөн дэхь остеобласт болон идэвхижсэн Т эс нь RANKL цитокиныг нийлэгжүүлнэ. RANKL нь остеокластад экспресслэгдсэн RANK рецептортой холбогдох ба эндээс остеокластад дамжсан дохио нь остеокластын ялгаран хөгжилийг дэмжинэ. Остеопротегерин нь уусамтгай занга рецептор бөгөөд RANK-RANKL-тай холбогдохыг дарангуйлж RANKL-ийг хориглодог.
Ясны масс нь амьдралын эхний 30 жилд хамгийн их хэмжээндээ хүрэх ба түүнээс хойш аажим буурдаг. Энэ үеэс ясны ачаалал даах чадварыг хэвийн хэмжээнд нь барих үйл явц дутагдсанаас остеопорозод хүргэх нэг хүчин зүйл болно. Түүнчлэн хоол тэжээлийн байдал болон хөдөлгөөний идэвхижил нь ясны хөгжил болон үүсэлтэнд чухал үүрэгтэй. Хэдий тийм ч удамшлын хүчин зүйл нь хувь хүмүүсийн ясны хамгийн их ачаалал даах чадварыг тодорхойлоход голлох үүрэгтэй. Баримтаар генетик хүчин зүйлийн улмаас хувь хүмүүст ясны хамгийн их масс 80% зөрөөтэй байдаг ажээ.
Эстрогений дутагдал нь зөвхөн цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүдэд ясны алдагдалыг хурдасгадаггүй бөгөөд эрэгтэйчүүдийн ясны алдагдалд гол үүрэгтэй. Эстрогений дутагдал нь ясны хэлбэржилтийн дутмагшил хавсарсан их хэмжээний ясны ресорпцид хүргэнэ. Остеобласт, остеоцит болон остеокластууд нь бүгдээрээ эстрогений рецепторыг экспресслэдэг. Мөн эстроген нь цитокин болон хэсгийн өсөлтийн хүчин зүйлээр дамжуулан ясанд шууд бусаар нөлөөлдөг. Эстроген хангалттай хэсэгт transforming growth factor (TGF)–beta-ийн нийлэгжилт ихэссэнээс остеокластын апоптоз нэмэгддэг. Эстроген байхгүй бол Т эсүүд IL-1, IL-6 болон TNF-альфа-аар дамжуулан остеокластын олшролт, ялгаран хөгжилт болон удаан амьдрах чадвартай болох зэргийг идэвхижүүлдэг. Т эсүүд нь мөн IL-7-оор дамжуулан остеобластын ялгаран хөгжил болон идэвхижилийг дарангуйлж остеобластын эртэдсэн апоптозын шалтгаан болно. Эцэст нь эстрогений дутагдал нь ясыг паратиреод дааврын нөлөөлөлд мэдрэг болгоно.
Кальци, витамин D болон паратиреод даавар нь ясны гомеостазыг хангахад тусалдаг. Хоол тэжээлээр авах кальци дутагдах болон наслалт юмуу өвчний улмаас бий болсон нарийн гэдсээр кальци шимэгдэлтийн алдагдал нь хоёрдогч гиперпаратиреодизмд хүргэнэ. Паратиреод даавар нь сийвэнгийн кальцийн түвшин багасахад хариу урвалын байдлаар ялгардаг. Паратиреод даавар нь яснаас кальци чөлөөлөгдөхийг (ресорпци) нэмэгдүүлж бөөрөөр кальци ялгарахыг бууруулдаг ба бөөрөнд 1,25-дигидроксивитамин D (1,25[OH]2 D) нийлэгжихийг нэмэгдүүлдэг. Энэ нь витамин D-ийн идэвхитэй дааврын хэлбэр бөгөөд энэ нь гэдсэн дэхь кальци, фосфорын абсорбцийг тохируулж, паратиреод дааврын синтезийг дарангуйлж, ясны ресорпцид хамгийн бага үүрэг гүйцэтгэнэ.
Витамин D-ийн дутагдал нь гэдсэн дэхь кальцийн абсорбцийг бууруулсанаар хоёрдогч гиперпаратиреодизмд хүргэнэ. Сонирхолтой нь паратиреод даавар болон 1,25[OH]2 D-ийн ясанд үзүүлэх нөлөө нь остеобласттай холбогдох болон RANKL/RANK-ийн замыг идэвхижүүлдэгтэй холбоотой ажээ. Остеокласт нь паратиреод даавар болон 1,25[OH]2 D-ийн рецепторгүй байдаг.
Дотоод шүүрлийн нөхцөл болон эмүүд (глюкокортикоид) нь ясны алдагдалд хүргэснээр остеопорозын шалтгаан болдог. Кортикостероид нь остеобластын үйл ажиллагааг дарангуйлж, остеобластын апоптозыг нэмэгдүүлнэ. IL-1, IL-6, TNF-альфа болон тэдгээрийн рецепторын полиморфизм нь ясны массад нөлөөлдөг ажээ. Остеопорозын эмгэг жамыг ээдрээтүүлдэг бусад хүчин зүйлд витамин D-ийн рецепторын полиморфизм, инсулин төст өсөлтийн хүчин зүйл-1-ийн алтераци, ясны морфогенийн уураг, простагландин Е2, натрийн оксид болон лейкотриен, коллагены өөрчлөлт болон лептин хамааралт адренэрг дохио орно.
Эмнэл зүйд ясны сийрэгжилтийн хугарал илрэх нь ясны муудалтыг илтгэх гол зүйл юм. Хугарал нь яс нь хэт их ачааллыг даагаагүйгээс тохиолддог. Дунд чөмөгний ихэнх хугарал нь ачаалал даахгүй байхтай холбоотой. Ачаалал даах чадвар алдалтын тархалт болон чиглэл нь хугарал болох эсэх хийгээд хугарлын хүндийн зэрэгт нөлөөлнө. Ачаалал даах чадварын бууралтын эрсдэл хоёрдогч гиперпаратиреодизм болон кортикостероид хэрэглээ бүхий витамин D-ийн дутагдалаас үүдэлтэй булчин мэдрэлийн сулралын улмаас нэмэгддэг. Нугаламын бие нь хөндлөн болон тууш чиглэлээр холбогдсон хавтаснууд бүхий хэмт яснаас голчлон бүрддэг. Остеопороз нь зөвхөн нугаламын массыг бууруулаад зогсохгүй тэдгээрийн дотоод дахь хавтас хоорондын холбоог бууруулдаг. Үүний улмаас бага зэргийн ачаалал нь нугаламын дарагдалын хугаралд хүргэдэг.

Тархалт
Нэгдсэн улсад
Нэгдсэн улсад ойролцоогоор 10 сая остеопорозтой хүмүүс байдаг. Нэмэлтээр 33.6 сая хүмүүс гуяны ясны нягт буурсан, остеопорозын эрсдэлтэй байна.

Олон улсад
Дэлхий даяар ойролцоогоорр 200 сая хүмүүс остеопорозод өртсөн байдаг. Европ, Нэгдсэн улс болон Японд ойролцоогоор 75 сая хүмүүс остеопорозтой байна.

50-аас дээш настай гурван эмэгтэй тутмын нэгд нь эцсийн дүндээ остеопорозын хугарал илэрдэг бол энэ нь 5 эрэгтэй тутамд 1 байна. 2050 онд гэхэд дэлхий нийтээр гуяны хугарлын тохиолдол эмэгтэйчүүдэд 240%-иар, эрэгтэйчүүдэд 310%-иар нэмэгдэх тооцоо гарчээ.

Нас баралт/урхаг үлдэлт
Остеопороз нь хүний ясны хамгийн түгээмэл эмгэг юм. 2005 онд Нэгдсэн улсад 2 сая илүү остеопороз хамааралт хугарал тохиолдсон байна. Тэр дундаа гуя болон нугаламын хугарал нь нас баралт болон хөдөлмөрийн чадвар алдалт ихсэлттэй холбоотой байдаг.

Hip fractures
• Гуяны хугарал нь нэг жилийн дотор нас барах эрсдэлийг 10-20%-иар нэмэгдүүлдэг.
• Гуяны хугарал бүхий өвчтөнүүдийн бие даах чадвар буурч, амьдралын чанар багасдаг. Өвчтөнүүдийн дөнгөж гуравны нэг нь тэдгээрийн хугарлын өмнөх үйл ажиллагаандаа эргэн ордог.
• Гуяны хугарал бүхий эмэгтэйчүүдийн эдгэрэх хүртэлх хугацааны 50% нь гэртээ асруулахад зарцуулагддаг. Гуяны хугарал бүхий өвчтөнүүдийн тавны нэгд нь удаан хугацааны гэрийн асаргаа шаардлагатай байдаг.
• Гуяны хугарал бүхий хүмүүст хугаралгүй хүмүүсийг бодвол өөр хугарал 2 дахин их тохиолддог.

Vertebral fractures
• Нугаламын хугарал нь 5 жилийн дотор нас барах эрсдэлийг 15%-иар нэмэгдүүлдэг.
• Рентгенд нугаламын хугарал бүхий хүмүүсийн дөнгөж гуравны нэг нь эмнэл зүйд оношлогддог.
• Нугаламын хугарлын шинж тэмдэгт нурууны өвдөлт, өндөрийн алдагдал болон кифоз бий болох орно.
• Шахагдалтын өөрчлөлтүүд нь уушигны рестриктив эмгэг, хэвлийн өвдөлт болон эрт цадах зэрэгт хүргэнэ.
• Нугаламын шинэ хугарал бүхий цэвэршилтийн дараах насны 5 эмэгтэйн нэгд нь нэг жилийн дотор нугаламын өөр хугарал тохиолдоно.

Арьсны өнгө
Цагаан (ялангуяа хойд Европын бүсийн) болон Ази хүмүүст остеопорозын эрсдэл их байна.

Хүйс
• Остеопорозын нийт тохиолдолд эмэгтэй эрэгтэйн харьцаа 4:1 байна
• Гуяны хугарлын 80% нь эмэгтэйчүүдэд тохилдоно.

Нас
• 50-70 насны эмэгтэйчүүдэд цэвэршилтийн дараах остеопорозын тархалт өндөр байна
• Хөгшрөлтийн остеопороз нь 70 юмуу түүнээс дээш настай хүмүүст ихээхэн түгээмэл байна
• Хоёрдогч остеопороз нь ямарч насны хүмүүст тохиолдож болно
• Гуяны хугарлын 90% нь 50 юмуу түүнээс дээш настай хүмүүст тохиолддог


Эмнэл зүй
Анамнез
Отеопороз нь хугарал тохиолдотлоо нийтлэгээр шинж тэмдэггүй байна. Анамнез нь доор дурдсан эрдэлт хүчин зүйлс дээр нарийн төвлөрнө.
• Нас, хүйс болон арьсны өнгө
• Гэр бүлийн түүхэнд остеопороз байсан эсэх ялангуяа ээжид нь хугарал байсан эсэх
• Нөхөн үржихүйн хүчин зүйлс, ялангуяа эрт үеийн менопауз болон эстроген орлуулах эмчилгээ хийлгэж байсан эсэх
• Ясны нягт буурахтай холбоотой амьдралын хэв маягийн хүчин зүйлс
o Тамхидалт
o Архины хэрэглээ
o Дасгал хөдөлгөөний идэвхижил бага
o Хүнд дасгал сургуулилт (марафон гүйгч зэрэг) нь аменорреяд хүргэдэг
• Кальци болон витамин D-ийн хэрэглээ
• Өвчтөний 40 болон түүнээс дээш насанд багахан гэмтэлийн хэврэг хугарал тохиолдож байсан эсэх. (Хэврэг хугарал нь хэвийн үед хугарлын шалтгаан болдоггүй гэмтэлийн улмаас хугарал бий болдогоор тодорхойлогдоно)
• Нугаламын хугарлын шинжүүд: Нугаламын хугарал нь шинж тэмдэггүй байж болно. Нугаламын хугарал бүхий өвчтөнд өндөрийн алдагдал бүхий давшингуй кифоз илэрнэ. Заримдаа бөхийх, юм өргөх юмуу ханиахад цочмог нурууны өвдөлт илэрнэ.
o Өвдөлт цээжний дундаас доод хэсэг, бүсэлхийн дээд нугаламд байрших ба эдгээрт нугаламын хугарал их тохиолдоно.
o Өвдөлт нь хурц, бага зэргийн юмуу бүдэг зэрэг янз бүр ба хөдөлгөөн нь өвдөлтийг хурцатгадаг. Зарим тохиолдолд өвдөлт хэвлий рүү тархана.
o Цочмог өвдөлт нь 4-6 долоо хоногийн дараа зүгээр болно. Хүнд кифоз бүхий олон тооны хугарлын үед өвдөлт нь архаг байна.
• Настай өвчтөнүүдэд муудалтад хүргэх эрдэлт хүчин зүйлс
o Тэнцвэр муу байх
o Ортостатик гипотензи
o Доод мөчний булчингийн сулрал
o Өдөөх нөлөө бүхий эмүүд хэрэглэх
o Хараа сонсгол муу байх
o Оюун ухаан муудах

Бодит үзлэг
Остеопорозыг сэжиглэсэн өвчтөнд эрүүл мэндийн дэлгэрэнгүй үзлэг хийх хэрэгтэй. Үүнд дараах зүйлс орно
• Биеийн жин бага байх (биеийн жингийн индекс <19 kg/m2)
• Остеопороз байж болохыг илтгэх шинжүүд
o Кифоз юмуу dowager hump
o Нугалам дээр төвлөрсөн юмуу эсвэл бусад хугарал байж болох газарт төвлөрсөн өвдөлт
• Хоёрдогч остеопороз байж болохыг илтгэх шинжүүд
• Настай хүмүүст муудах эрсдэлийг нэмэгдүүлэх шинжүүд
o Тэнцвэрээ олох болон алхахад бэрхшээлтэй байх
o Ортостатик гипотензи
o Доод мөчний сулрал
o Хараа юмуу сонсгол муу байх
o Оюун ухаан муудах

Шалтгаан
Анхдагч шалтгаан
• Эстрогений дутагдал
• Наслалттай холбоотой өөрчлөлт
Хоёрдогч шалтгаан – Цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүдийн гуравны нэг болон эрэгтэйчүүд, цэвэршилтийн өмнөх насны эмэгтэйчүүд нь ясны алдагдалын хавсарсан шалтгаантай байна.

Хоёрдогч остеопорозын эрсдэлт хүчин зүйлс
• Дотоод шүүрлийн өөрчлөлт – Гиперпаратиреодизм, гипогонадизм, гипертиреодизм, чихрийн шижин, Кушингийн өвчин, пролактинома, акромегали, бөөрний дээд булчирхайн дутагдал
• Ходоод гэдэс/хоол тэжээлийн нөхцөл – Гэдэсний үрэвсэлт өвчин, celiac disease, хооллолтын алдагдал, ходоод тайруулах мэс засал хийлгэж байсан, элэгний архаг эмгэг, мэдрэлийн шалтгаант анорекси, витамин D болон кальцийн дутагдал.
• Бөөрний өвчин – Бөөрний архаг өвчин, идиопатик гиперкальцури
• Ревматологийн өвчин – Ревматоид артирит, барьцалдаат спондилит, системийн чонон хөрвөс
• Гематологийн өвчин - Multiple myeloma, талассеми, лейкеми, лимфома, гемофили, хадуур эсийн өвчин, системийн мастоцитоз
• Удамшилын өөрчлөлт – Цистик фиброз, бүрэн бус остеогенез, гомоцистинури, Ehlers-Danlos syndrome, Марфаны хам шинж, гемохроматоз, гипофосфатаз
• Бусад – Порфери, саркоид, хөдөлгөөнгүйтэл, жирэмслэл/сүүжилт, уушигын архаг бөглөрөлтөт өвчин, парэнтераль хооллолт, HIV/AIDS

Ясны алдагдалыг хурдасгах шалтгаан болдог эмүүд
• Кортикостероид – Преднизолон (≥5 mg/d for ≥3 mo)
• Таталтын эсрэг эмүүд – Фенитоин, барбитурат, карбамазапин, (эдгээр эмүүд нь эмчилгээ хамааралт витамин D-ийн дутагдалтай холбоотой байна)
• Гепарин (удаан хугацаагаар)
• Хими эмчилгээний/эрхтэн суулгалтын эмүүд – Циклоспорин, такролимус, циклофосфамид, ифосфамид, метотрексат
• Дааврын/дотоод шүүрлийн эмчилгээ – Гонадотропин рилизинг дааврын агонист, шар бие идэвхижүүлэгч дааврын рилизинг даавар аналог, депомедроксипрогестрон, тиреодын хэт нэмэгдэл
• Лити
• Ароматаз дарангуйлагч – Эксеместан, анастрозол

Ялгах онош
Hyperparathyroidism
Multiple Myeloma
Osteomalacia and Renal Osteodystrophy
Paget Disease

Бусад байж болох асуудлууд
Metastases
Leukemia
Lymphoma
Mastocytosis
Pediatric osteogenesis imperfecta
Scurvy
Sickle cell anemia
Homocystinuria

Шинжилгээ
Лабораторийн шинжилгээ
Лабораторын шинжилгээ нь суурь нөхцөл байдлыг тогтоох болон остеопорозын хоёрдогч шалтгааныг үгүйсгэхэд хэрэглэгдэнэ.
• Цусны дэлгэрэнгүй шинжилгээ
• Кальци, фосфат, креатинин, элэгний үйл ажиллагааны сорил электролит: сийвэнгийн кальци, фосфат болон шүлтлэг фосфатазын түвшин анхдагч остеопороз бүхий хүмүүст ихэвчлэн хэвийн байна. Хэдий тийм ч шүлтлэг фосфатазын түвшин хугарлаас хойш хэдэн сарын дараа нэмэгдэнэ.
• Тиреод идэвхижүүлэгч даавар
• 25-гидроксивитамин D [25(OH)D]
Хоёрдогч шалтгааныг үнэлэхэд хэрэглэгддэг бусад лабораторын шинжилгээнд дараах зүйлс орно
• Гиперкальцурийн үеийн 24 цагийн цагийн шээсний кальци
• Бүрэн паратиреод даавар
• Тестостероны түвшин (эрэгтэйчүүдэд)
• Тунах хурд
• Шээсний чөлөөт кортизол болон бөөрний дээд булчирхайн шүүрэл ихдэлтийн сорил
• Сийвэн болон шээсний уургийн электрофорез
• Celiac disease-ийн үеийн антиглиадин болон антиэндомизиал эсрэг бие
• Мастоцитозын үеийн сийвэнгийн триптаз, шээсний N-метилгистамин
• Хэрэв гематологийн өөрчлөлт сэжиглэж буй бол ясны чөмөгний биопси
Ясны эргэлт ихэссэн үед (жнь цэвэршилтийн эрт үеийн остеопороз) ясны эргэлт (ясны хэлбэржилт болон ресорпци)-ийн маркерууд нэмэгдэж болох ба үүнийг хянаж эрт үеийн хариу урвалд эмчилгээ хийх нь ашигтай байж болно. Хэдий тийм ч остеопорозын менежментийн үеийн тэдгээрийн эмнэл зүйн ашиг тусыг тодорхойлох цаашдын судалгаа хэрэгтэй байна. Эдгээр биохимийн үзүүлэлтүүдийн заримыг дурьдвал
• Ясны хэлбэржилтийн маркер – Яс өвөрмөц шүлтлэг фосфат, остеокальцин, I төрлийн проколлаген пептид
• Ясны ресорпцийн маркер – Шээсний деоксипиридинолин болон I төрлийн коллагены хөндлөн холбогдсон N болон С телопептид

Дүрслэл оношилгоо
Давхар энергит рентген абсорпциометр
Давхар энергит рентген абсорпциометр (DXA) нь остеопорозын оношийг батлах юмуу ирээдүйд хугарах эрсдэлийг таамаглах, өнгөрсөн хугацаан дахь ясны массын өөрчлөлтийг үнэлэхэд хэрэглэгддэг стандарт шинжилгээ юм. DXA нь гуя болон нурууны ясны эрдэсийн нягтыг (BMD) тооцоолдог. Аль ч хэсгийн BMD-ийн үзүүлэлт нь нийт хугарлын эрсдэлийг үнэлэх боломжтой ч тодорхой нэг хэсгийн BMD-ийн үзүүлэлт нь тухайн хэсгийн хугарлын эрсдэлийг үнэлэх хамгийн сайн арга юм. Боломжтой бол адил технологич адил машин ашиглан тухайн өвчтөнд дараалсан хэмжилтүүдийг хийх хэрэгтэй. Энэхүү аргыг насанд хүрэгч болон хүүхдэд хоёуланд нь ашиглана. Ясны нягт хуурамчаар өндөр тодорхойлогдоход нөлөөлөх хүчин зүйлсд нурууны хугарал, остеофитоз болон нурууны гаднах кальцижилт (жнь аортын) орно.

National Osteoporosis Foundation болон International Society for Clinical Densitometry (ISCD) BMD-ийг дараах өвчтөнүүдэд хэмжихийг зөвлөсөн байдаг.
• 65 болон түүнээс дээш настай эмэгтэйчүүд, 70 болон түүнээс дээш настай эрэгтэйчүүдэд эмнэл зүйн эрсдэлт хүчин зүйлс байгаа эсэхийг харгалзалгүйгээр
• Цэвэршилтийн дараах үеийн залуу эмэгтэйчүүд болон хугарлын эмнэл зүйн эрсдэлт хүчин зүйл бүхий 50-70 насны эрэгтэйчүүдэд
• Хугарлыг ихэсгэх эрсдэлтэй холбоотой (биеийн жин бага, урьд өмнө багахан гэмтэлийн улмаас хугарал тохиолдож байсан, өндөр эрсдэл бүхий эмүүд хэрэглэдэг) өвөрмөц эрсдэлт хүчин зүйл бүхий цэвэршилтийн шилжилтийн үед буй эмэгтэйчүүдэд
• Хэврэг хугарал бүхий насанд хүрэгчид
• Ясны масс багасах болон ясны алдагдалтай холбоотой нөхцөл байдалтай (жнь ревматоид артирит) юмуу эм хэрэглэдэг (жнь глюкокортикоид ≥5 mg/d-аар ≥3 сар хэрэглэсэн) насанд хүрэгчидэд
• Остеопорозын эмийн эмчилгээ хийлгэж буй хэн нэгэн
• Остеопорозын эмчилгээ хийлгэсэн хэн нэгэн (эмчилгээний үр нөлөөг хянах зорилгоор)
• Ясны алдагдал батлагдсан боловч эмчилгээ хийлгээгүй хэн нэгэнд эмчилгээг эхлүүлэхийн тулд

DXA-н ясны нягтын мэдээлэл нь Т-оноо болон Z-оноогоор гарна. Т оноо нь эрүүл залуу насанд хүрэгчидэд ясны нягтын дундажаас хазайх стандарт хазайлтын хэмжээг илтгэдэг бол Z оноо нь нас болон хүйсийг харгалзсан хэвийн дундаж үзүүлэлтээс хазайх стандарт хазайлтын хэмжээг илтгэнэ.
• ДЭМБ-аас эрүүл залуу насанд хүрэгчид дэхь ясны дундаж нягтын Т онооны стандарт хазайлт нь 1-ийн дотор байна гэж тодорхойлжээ.
o Т оноогоор стандарт хазайлт -1-ээс -2.5 байх нь остеопениг илтгэнэ
o Т оноогоор стандарт хазайлт -2.5-аас бага байвал остеопорозыг илтгэнэ.
o Т оноогоор стандарт хазайлт -2.5-аас бага, хэврэг хугаралттай бол хүнд остеопорозыг илтгэнэ.
• BMD-ийн стандарт хазайлтын бууралт бүрд хугарлын харьцангуй эрсдэл 1.5-3 дахин ихэснэ.

• ДЭМБ-ын BMD-ийн оношилгооны ангилал нь цэвэршилтийн өмнөх эмэгтэйчүүд, 50 наснаас залуу эрэгтэйчүүд болон хүүхдүүдэд тохирохгүй.

ДЭМБ-ын хугарлын эрсдэлийн алгоритм
Энэхүү алгоритм нь (www.shef.ac.uk/FRAX/) 10 жилийн хугацаанд гуяны хугарал үүсэх магадлал болон 10 жилийн хугацаанд ямар нэг томоохон остеопорозын хугарал (эмнэл зүйд тодорхойлогдох нуруу, гуя, шуу болон, атгаалын хугарал) үүсэх магадлалыг өвчтөнд тооцоолж өгнө. Эдгээр тооцоонууд нь дунд чөмөгний хүзүүний BMD болон доор дурдсан бусад эмнэл зүйн эрсдэлт хүчин зүйлсээс бүрдэнэ.
• Нас
• Хүйс
• Хугарлын талаарх түүх
• Биеийн жингийн индекс бага байх
• Амаар глюкокортикоид эмчилгээ хэрэглэж байсан
• Хоёрдогч остеопороз (жнь ревматоид артирит хавсарсан)
• Эцэг эх нь гуяны хугаралтай байсан түүх
• Одоо тамхи татдаг эсэх
• Архины хэрэглээ (өдөрт 3 юмуу түүнээс дээш удаа уудаг)

Энэхүү алгоритм нь остеопени тодорхойлогдсон, эмчилгээнээс үр ашиг гарна гэдэгт итгэж буй өвчтөнүүдэд ихээхэн тустай. National Osteoporosis Foundation-ны зөвлөснөөр остеопорозын эмчилгээг ясны жин багатай, ДЭМБ-ын алгоритмаар гуяны хугарал үүсэх магадлал 3% юмуу түүнээс их эсвэл томоохон остеопороз хамааралт хугарал үүсэх эрсдэл 20% юмуу түүнээс их өвчтөнүүдэд хийнэ.

Нугаламын хугарлын үнэлгээ
DXA сканаар хийгдсэн нурууны денситометрийн зургаар нугаламын хугарлыг илрүүлнэ. Нугаламын хугарлын үнэлгээг мөн өвчтөний эмнэл зүйн менежментийн үр нөлөөг тогтоох үүднээс хийж болно.

Рентген зураг
Шинж тэмдэг бүхий өвчтөний өөрчлөлт бүхий хэсгийн рентген зургийг авна. Нугаламын хугарал сэжиглэгдсэн шинж тэмдэггүй өвчтөн, өндрийн алдагдалаас өөр шинж тэмдэггүй эсвэл сээр нуруу юмуу бүсэлхийн дээд хэсгийн өвдөлт бүхий өвчтөнд нурууны хажуугийн рентген хийнэ.
• Рентген зураг нь хугарал юмуу остеоартирит, дискийн эмгэг, спондилолистез зэрэг бусад өөрчлөлтүүдийг харуулна
• Тойм рентген нь BMD-ийн сорилтой яг таг тохирдоггүй. Ойролцоогоор ясны эрдэс 30-80% алдагдсан үед рентген зурагт цайваржилт илэрнэ.

Дүрслэл оношилгооны нэмэлт загварууд
• Тоон СТ скан: Үүнийг BMD-н үзүүлэлтийг g/cm3 -аар гаргахад ашиглана. Энэхүү техникийг насанд хүрэгч болон хүүхдэд хоёуланд ашиглаж болох ч зөвхөн нурууны BMD-г үнэлдэг. Цацрагийн ачаалал их, өндөр үнэтэй, остеофитийн нөлөөлөлд автах боломжтой зэрэг бусад хязгаарлалтууд байдаг.
• Захын DXA: Үүнийг бугуйн BMD-г хэмжихэд ашиглана. Захын DXA нь маш бага хугарлын эрсдэл бүхий цаашдын шинжилгээ шаардлагагүй өвчтөнүүдэд ихээхэн тустай.
• Өсгийн ясны тоон хэт авиан шинжилгээ: Энэ бага зардал бүхий авсаархан шинжилгээний арга юм. Энэхүү арга нь туяаны ачаалалгүй боловч бусад аргууд шиг нарийвчлалгүй ба эмчилгээнд үзүүлж буй хариу урвалыг хянах боломжгүй ба учир нь нарийвчлалын хувьд дутмаг байна.

Ажилбарууд
Тетрациклины хос тэмдэглэгээ бүхий кальцигүйжээгүй ташааны ясны биопсиг ховор хэрэглэх боловч остеопорозын илэрхий шалтгаан байхгүй, эмчилгээнд хариу урвал илрээгүй юмуу osteomalacia сэжиглэгдсэн үед хийнэ. Тетрациклины хос тэмдэглэгээ нь ясны эргэлтийн (ясны үүсэлт болон ресорпци) талаарх мэдээллийг тооцоолоход ашиглагддаг. Энэ процедурын үед өвчтөнд тетрациклин өгөх ба энэ нь шинээр хэлбэржсэн ястай холбогдох ба ингэж холбогдсон тетрациклин нь биопсийн дээжинд гэрэлтэгч зураас байдалтай илэрнэ. Тетрациклины хоёр дахь тунг эхний тунг өгсөнөөс хойш 11-14 өдрийн дараа өгөх ба энэ нь биопсийн дээжинд хоёр дахь гэрэлтэгч зураас байдалтай илэрнэ. Хоёр гэрэлтэгч зураасны хоорондох зайг хэмжсэнээр энэ хугацаан дахь ясны нийт үүсэлтийг тооцоолж болно.

Гистологи өөрчлөлт
Остеопороз бүхий ясны гистологи шинжилгээгээр хэмт ясны трабекулууд нимгэрсэн, трабекулуудад хэвийн бус нүхжилт илэрсэн, остеокласт холбоот тогтворгүй ресорпци илэрсэн байна.

Эмчилгээ
Эмийн эмчилгээ
Остеопороз нь хугарал тохиолдотлоо ихэвчлэн шинж тэмдэггүй байна. Остеопорозын эрсдэл илэрсэн өвчтөнүүд (үүнд хүүхэд болон өсвөр үеийнхэн мөн орно) урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах хэрэгтэй ба үүнд тохиромжтой кальцийн хэрэглээ, витамин D-ийн хэрэглээ болон дасгал хөдөлгөөн орно. Өвчтөнд тамхи хэрэглэхээс зайлсхийхийг зөвлөнө. Архидалт байгаа эсэхийг тогтоож эмчилнэ.
Глюкокортикоид болон бусад эм хэрэглэж буй өвчтөнүүдэд хамгаалах арга хэмжээ авна. Үүнд эмийг үр нөлөө үзүүлэх хамгийн бага тунгаар хэрэглэх, боломжтой бол эмийг цааш хэрэглэхгүй байх, кальци болон витамин D агуулсан нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэх зэрэг орно.
Настай хүмүүст (65-аас дээш настай) гуяны болон нугаламын бус хугарлын урьдчилан сэргийлэлтэд витамин D бүхий нэмэлт бүтээгдэхүүнийг ууж хэрэглэхийн үр нөлөөг судалсан мета-анализ хийсэн байна. Мета-анализ нугаламын бус хугарлын 12 тохиолдол хяналтын судалгаа (n=42279) , гуяны хугарлын 8 тохиолдол хяналтын судалгаа (n=40886) хамрагдсан ба кальцитай хамт болон кальцигүйгээр ууж хэрэглэх витамин D-ийн хэрэглээг плацеботай харьцуулжээ. Үр дүнгээс харахад нугаламын бус хугарлын урьдчилан сэргийлэлт нь витамин D-ийн тунгаас хамааралтай байсан ба өндөр тун нь 65 болон түүнээс настай хүмүүст хугарлын эрсдэлийг дор хаяж 20%-иар бууруулж байв.
National Osteoporosis Foundation-аас эмийн эмчилгээг цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүд болон доор дурдсан өөрчлөлт илэрсэн 50 болон түүнээс дээш насны эрэгтэйчүүдэд зөвлөсөн байдаг.
• Гуя юмуу нугаламын хугаралтай (Нугаламын хугарал нь эмнэл зүйгээр юмуу морфометрийн хэмжилтээр илрэх [жнь рентген зурагт л илэрсэн])
• Урьд өмнө тохиолдож байсан бусад хугарал болон ясны масс багатай (Дунд чөмөгний хүзүү, нийт гуя юмуу нурууны Т оноо -1.0-ээс -2.5-ын хооронд байх)
• Тохирсон үнэлгээгээр хоёрдогч шалтгааныг үгүйсгэсний дараа дунд чөмөг, нийт гуя эсвэл нуруунд Т оноо -2.5-аас бага байх
• Ясны жин багатай (Дунд чөмөгний хүзүү, нийт гуя юмуу нурууны Т оноо -1.0-ээс -2.5-ын хооронд байх) болон хугарлын өндөр эрсдэл бүхий хоёрдогч шалтгаантай холбоотой байх (глюкокортикоид хэрэглэдэг эсвэл бүрэн хөдөлгөөнгүй байх)
• Ясны жин багатай (Дунд чөмөгний хүзүү, нийт гуя юмуу нурууны Т оноо -1.0-ээс -2.5-ын хооронд байх) болон 10 жилийн дотор гуяны хугарал үүсэх магадлал 3% болон түүнээс дээш байх эсвэл 10 жилийн дотор ямар нэг остеопороз хамааралт хугарал үүсэх магадлал 20% буюу түүнээс дээш байх

Мэс заслын эмчилгээ
Остеопорозын мэс засал эмчилгээний зорилгод хурдан хөдөлгөх, хэвийн үйл ажиллагаа болон идэвхижилийг сэргээх орно.
• Гуя болон бугуйн хугарлыг бэхжүүлэх, тогтворжуулах
• Нугаламын хугарал болон түүнтэй холбоотой өвдөлтийг бууруулах вертебропласти
• Өндөрийг сэргээх болон остеопорозын шалтгаант нугаламын хугаралтай холбоотой үүссэн деформацийг эмчлэх зорилгоор кифопласти хийх


Остеопороз. Хажуугийн рентген зурагт остеопорозын шалтгаант олон тооны нугаламын хугарал тодорхойлогдсон. Нэг түвшинд кифопласти хийсэн байна.


Остеопороз. Нэгдүгээр зурагт үзүүлсэн өвчтөний хажуугийн рентген зураг. Кифопластиг нэмэлтээр 3 түвшинд хийсэн байна.

Зөвөлгөө
• Ревматологич болон эндокринологич нь менежмент болон иж бүрдмэл тохиолдолын шалтгааныг тодорхойлоход оролцоно.
• Ортопедик эмч хугарлын менежментэд оролцоно.

Хоолны дэглэм
Ямарч насны хүмүүст тохирсон кальцийн болон витамин D-ийн хэрэглээ чухал ба ялангуяа ясны боловсролт явагддаг хүүхэнд насанд. Хэрэв хоол тэжээлээр авах хэрэглээ нь хангалттай биш бол нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэнэ.

Кальци
• Цэвэршилтийн өмнөх эмэгтэйчүүд болон остеопорозын эрсдэлт хүчин зүйлгүй 50-аас доош настай эрэгтэйчүүдэд өдөр бүр нийт 1000мг кальци авч байх хэрэгтэй
• Цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүд, 50-аас дээш настай эрэгтэйчүүд болон остеопорозын эрсдэлт хүчин зүйл бүхий бусад хүмүүс өдөр бүр нийт 1200-1500мг кальци авч байх хэрэгтэй

Витамин Д
• 50-аас доош насны насанд хүрэгчид өдөр бүр 400-800 IU витамин D 3 хэрэглэнэ.
• 50-аас дээш насны насанд хүрэгчид өдөр бүр 800-1000 IU витамин D 3 хэрэглэнэ.

Дасгал хөдөлгөөн
• Жин хамааралт дасгал нь BMD-д эерэгээр нөлөөлнө. Хэвийн дасгал хөдөлгөөн нь бүх өвчтөнд сайн нөлөөтэй ба ялангуяа хүүхэд болон өсвөр үеийнхэнд (энэ нь ясны боловсролтын турш араг ясанд бэхжүүлэх тушаал болж өгдөг). Дасгал хөдөлгөөн нь мөн хөнгөн шаламгай болон тогтвортой байдлыг бий болгосноор хугарал болох эрсдэлийг бууруулна.

Эмүүд
Одоогийн байдлаар остеопорозийн эмчилгээнд ясны уусалтын эсрэг (антиресорптив) эм болох бифосфонат, эстрогений рецепторыг сонгомлоор зохицуулагч ралоксифен, кальцитонин болон анаболик агент болон терипаратид зэргийг хэрэглэж байна. Эдгээр эмүүдийн хугарлаас сэргийлэхэд үзүүлэх үр ашгийг тохиолдолын хяналттай судалгаагаар тогтоогоогүй байна. Кальци болон витамин Д-ийн хосолсон хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүнийг хугарал болох эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж байна. American College of Physicians-аас саяхан эдгээр эмийн эмчилгээнүүдийн санал болгож буй удирдамж болон баталгааг эргэн харсан билээ.
Даавар орлуулах эмчилгээг эмэгтэйчүүдэд остеопорозыг эмчилэх, урьдчилан сэргийлэх эхний шатны эмчилгээнд сонгохыг зөвлөдөг. Women's Health Initiative-ийн мэдээгээр энэхүү даавар орлуулах эмчилгээ нь хугарлыг бууруулдаг болох нь батлагдсан байна. Хэдий тийм ч даавар орлуулах эмчилгээ нь хөхний хорт хавдар, миокардийн шигдээс, харвалт болон венийн тромбоэмболи болох эрсдэл нэмэгдэхтэй холбоотой байдаг. Даавар орлуулах эмчилгээг цэвэршилтийн үеийн шинж тэмдэг болон остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэхийг сайшаасан байдаг ажээ. Цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүдэд остеопорозын эмчилгээнд урт хугацаагаар хэрэглэхийг зөвлөдөггүй.
Туршилт шинжилгээний илтгэж байгаагаар стронтиум ранелат (Европт хүлээн зөвшөөрсөн) нь хугарлын эрсдэлийг бууруулдаг ажээ. Нэгдсэн улсад стронтиумыг остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэхийг сайшаадаггүй. RANKL-ийн эсрэг шууд холбогдогч хүний моноклон эсрэгбие деносумабыг сүүлийн үед цэвэршилтийн дараах остеопорозыг эмчлэх боломжтой гэж үзэж байна. Нэмэлтээр эстрогений рецепторыг сонгомлоор зохицуулагч болон бусад антиресорптив, анаболик агентууд нь судлагдсаар байна.
Bouxsein болон түүний хамтрагчид Fracture Prevention Trial болон Multiple Outcomes of Raloxifene Evaluation trial-д ретроспектив анализ хийж остеопороз бүхий цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүдэд өмнө байсан нугаламын хугарлын ойролцоо шинэ нугаламын хугарал үүсэх эрсдэлийг үнэлсэн байна. Судлаачид мөн терипаратид болон ралоксифен нь урьд өмнөх хугарлын ойролцоох нугаламын хугарал болох эрсдэлийг бууруулж байгаа эсэхийг судалжээ. Судалгаа нь урьд өмнө нэг болон түүнээс дээш нугаламын хугаралтай, эмчлүүлж байгаагүй 1226 эмэгтэйчүүдийг хамарсан байна. Эдгээр эмэгтэйчүүдийн 196 (16%-Д) нь 2 жилийн дотор нийт 292 шинэ нугаламын хугаралтай болжээ.
Эдгээр 292 шинэ нугаламын хугарлын 136 (47% нь) нь урьд өмнөх хугарлын ойролцоо байсан байна. Урьд өмнөх хугаралтай хөрш шинэ нугаламын хугарал үүсэх эрсдэл хөрш бус шинэ нугаламын хугарал үүсэх эрсдэлээс 2,5 дахин их байв. Терипаратид нь плацеботай харьцуулахад шинэ, шинэ хөрш болон шинэ хөрш бус нугаламын хугарал үүсэх эрсдэлийг тус тус 72%, 75% болон 70%-иар бууруулж байжээ. Энэхүү анализын дүнд терипаратид болон ралоксифен нь остеопороз бүхий цэвэршилтийн дараах эмэгтэйчүүдэд шинэ хөрш болон шинэ хөрш бус нугаламын хугаралын тохиолдолыг ач холбогдол үзүүлэхүйцээр бууруулдаг гэж үзжээ.

Бифосфонатын уламжлал
Бифосфонатууд нь биемахбодийн бус пирофосфонатын тогтвортой аналог юм. Бифосфонатууд нь гидроксиапатитын талстай маш төстэй бөгөөд идэвхитэй ясны ресорпци болж буй газар холбогдож остеокластыг дарангуйлдаг. Бүх бифосфонатыг ууж хэрэглэхэд абсорбци муутай байх ба биохүртэхүй нь 5%-иас доош байна. Үүний 20-80%-ийг яс авах бөгөөд үлдсэн нь бөөрөөр түргэн ялгардаг. Бифосфонатуудыг Нэгдсэн улсад цэвэршилтийн дараах остеопороз, эрэгтэйчүүдийн остеопороз болон стероид хамааралт остеопорозын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэхийг сайшаасан байдаг.

Alendronate sodium (Fosamax); alendronate sodium/cholecalciferol (Fosamax Plus D)
Ясны массын нягт (BMD)-ыг нуруунд 8%-иар, дунд чөмгөнд 3,5%-иар нэмэгдүүлдэг. 3 жилийн хугацаанд нугаламын хугарлын тохиодолыг 47%-иар, нугаламын бус хугарлын тохиолдолыг 50%-иар багасгадаг. Цэвэршилтийн дараах остеопороз, эрэгтэйчүүдийн остеопороз болон стероид хамааралт остеопорозын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэхийг зөвлөдөг. Нэг шахмал нь 2800 юмуу 5600 IU витамин D3 агуулна. Түүнчлэн долоо хоног бүр ууж хэрэглэх уусмал хэлбэрээр байна.

Risedronate sodium (Actonel); risedronate sodium with calcium carbonate (Actonel with calcium)
Ясны массын нягт (BMD)-ыг нуруунд 5,4%-иар, дунд чөмгөнд 1,6%-иар нэмэгдүүлдэг. 3 жилийн хугацаанд нугаламын хугарлыг 41%-иар, нугаламын бус хугарлыг 39%-иар тус тус бууруулдаг. Цэвэршилтийн дараах остеопороз, эрэгтэйчүүдийн остеопороз болон стероид хамааралт остеопорозын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэхийг зөвлөдөг.

Ibandronate sodium (Boniva)
Ясны массын нягт (BMD)-ыг нуруунд 5,7-6,5%-иар, дунд чөмгөнд 2,4-2,8%-иар нэмэгдүүлдэг. 3 жилийн хугацаанд тасалданги тунгаар (өдөр бүр хэрэглэхгүй) хэрэглэхэд нугаламын хугарлыг 50%-иар бууруулна. Нугаламын бус хугаралыг бууруулах ямар нэг нөлөөгүй. Цэвэршилтийн дараах остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэнэ.

Zoledronic acid (Reclast)
Ихээхэн үр нөлөө бүхий бифосфонат. Ясны массын нягт (BMD)-ыг плацеботай харьцуулахад нуруунд 4,3-5,1%-иар, дунд чөмгөнд 3,1-3,5%-иар нэмэгдүүлнэ. 3 жилийн хугацаанд хэрэглэхэд нурууны хугарлын тохиолдолыг 70%, дунд чөмөгний хугарлыг 41%, нугаламын бус хугарлыг 25%-иар бууруулна. Цэвэршилтийн дараах отеопорозын

Паратироид даавар
Терипаратид нь нь биологийн бүтээгдэхүүн бөгөөд хүний паратироид дааврын хэсгийг агуулсан байдаг. Тасалданги байдлаар хэрэглэхэд ясны массыг нэмэгдүүлж, араг ясны микроархитектурыг сайжруулах байдлаар ясны дахин хэлбэржилтийг нэмэгдүүлдэг. (Энэ нь ясны ресорпцийг нэмэгдүүлж, хэмт ясны эзэлхүүнийг бууруулдаг паратириод дааврын тасралтгүй үргэлжлэх нөлөөний эсрэг үйлчилнэ). Терипаратидыг Нэгдсэн улсад цэвэршилтийн дараах остеопороз болон эрэгтэйчүүдийн анхдагч юмуу гипогонадын остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэдэг.

Teriparatide (Forteo)
Ясны массын нягт (BMD)-ыг плацеботай харьцуулахад нуруунд 9-13%-иар, дунд чөмгөнд 3-6%-иар нэмэгдүүлдэг анаболик агент. Дунджаар 18 сарын эмчилгээний дараа өвчтөнд нурууны хугарал болох эрсдэлийг 65%-иар, нурууны бус хугарлын эрсдэлийг 64%-иар бууруулдаг. Цэвэршилтийн дараах остеопороз болон эрэгтэйчүүдийн остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэнэ.

Сонгомол эстрогений рецепторыг зохицуулагч
Эстрогений рецепторыг сонгомлоор зохицуулагчид (SERMs) нь эстрогений дутагдал бүхий эрхтэн системд үйлчлэх ба бусдад (эстрогений илүүдэлтэй) нь эстрогений антагонист үйлдэл үзүүлнэ. Raloxifene нь цэвэршилтийн дараах остеопорозын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэгддэг.

Raloxifene (Evista)
Нуруу болон дунд чөмгөн дэхь ясны массын нягтыг нэмэгдүүлнэ. 3 жилийн турш хэрэглэхэд нурууны хугарлын тохиолдолыг 30-55%-иар бууруулдаг. 70-аас доош насны цэвэршилтийн вазомотор шинж тэмдэг (халуу шатах) султай болон хөхний хорт хавдарын дунд болон өндөр зэргийн эрсдэлтэй, дунд зэргийн остеопорозын эрсдэл бүхий эмэгтэйчүүдэд илүү тохиромжтой.

Кальцитонин
Энэ нь пептид даавар бөгөөд бифосфонат болон эстроген хэрэглэхэд эсрэг заалттай юмуу зохимжгүй байгаа өвчтөнүүдийн остеопорозын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлтэнд хэрэглэгддэг. Энэ нь мөн хугаралтай өвчтөнүүдэд өвчин намдаах нөлөө үзүүлнэ.

Calcitonin (Miacalcin, Calcimar, Cibacalcin)
Бүсэлхий нуруунд ясны массын нягтыг 1-1,5%-иар нэмэгдүүлдэг. 200 IU/өдөр тунгаар хэрэглэсэн бүлэгт нурууны хугарлыг 33%-иар бууруулж байсан. Парэнтераль болон интраназал (хамрын дусаалга) хэлбэрээр хэрэглэдэг боловч интраназал хэлбэр нь илүү тохиромжтой бөгөөд зохицол сайтай байдаг. Парэнтераль байдлаар 20 сар хэрэглэхэд үр нөлөө нь буурах байдал тохиолдоно.

Эстрогений уламжлал
Эстрогенийг остеопорозын эмчилгээнд хэрэглэдэг ба цэвэршилттэй холбоотой вазомотор шинж тэмдэг болон вулвовагинал атропиг бууруулдаг. Үр нөлөө үзүүлэх хамгийн бага тунгаар шаардлагатай хамгийн бага хугацаагаар хэрэглэх нь зүйтэй. Food and Drug Administration-оос остеопорозын урьдчилан сэргийлэлтэнд эстрогений бус эмчилгээг эхэлж хэрэглэхийг зөвлөдөг.

Estrogens (conjugated)
Жинхэнэ эх үүсвэрээс нь эстрогений холимогийг цэврээр ялгаж авдаг ба усанд уусамтгай эстрогений сульфатийн натрийн давс нь хээлтэй гүүний шээснээс гаргаж авсан материалд холилдсон байдлаар агуулагддаг. Эстрогений холимог нь эстроген сульфат болон sodium equilin sulfate байна. Дагалдах бүрэлдэхүүн байдлаар sodium sulfate conjugates, 17-alpha-dihydroequilenin, 17-alpha-estradiol, and 17-beta-dihydroequilenin зэргийг агуулна.
Эстрогений концентрацийн түвшин сэргэлт нь төвийн гонадотропины сөрөг эргэх холбоогоор зохицуулагдах ба эстрогений түвшин буурахад өнчин тархинаас гонадотропин ялгардаг. Энэ нь бай эдийн ДНХ, РНХ болон уургийн нийлэгжилийг нэмэгдүүлнэ.
Цэвэршилтийн олон шинж тэмдэг нь эстроген орлуулах эмчилгээнд хариу өгдөг ба үүнд вазомотор шинж тэмдэг болон вулвовагинал атропи хамаарна. Мөн түүнчлэн ясны ресорпцийг бууруулж, остеобластын идэвхийг нэмэгдүүлдэг.
Цэвэршилтийн өмнөх эмэгтэйд холбоот эстроген хэрэглэхийг зөвлөдөггүй. Энэхүү эмийг цэвэршилтийн дараах умайгаа авхуулсан болон incontinent эмэгтэйчүүдэд хэрэглэнэ. Цэвэршилтийн дараах бүтэн умайтай эмэгтэйчүүдэд Премариныг бага тунгаар богино хугацаагаар байнгын хяналтын дор болгоомжтой хэрэглэнэ.

Дэглэм
Цаашдын эмнэлэгээс гадуурх тусламж
Хэрэв суурь шинжилгээний үр дүн хэвийн бол DXA-г 2-3 жилд давтах нь зүйтэй. Остеопорозын эмчилгээ хийлгэж буй өвчтөнд DXA-г 1-2 жилд давтан хийнэ.

Урьдчилан сэргийлэлт
Остеопорозын анхдагч урьдчилан сэргийлэлт нь хүүхэд байхаас эхэлнэ. Өвчтөн тохиоромжтой хэмжээгээр кальци болон витамин D хэрэглэж, ачаалал өгөх дасгал хийж байх шаардлагатай. Өвчтөн тамхи татахаа зогсоож, архийг тохируулан хэрэглэх нь зүйтэй. Ясны сийрэгжилтийн өөрчлөлттэй болон эм ууж буй хүмүүст кальци болон витамин D-ийн нэмэгдэл хэрэглэж байсан ч энэ нь ясны алдагдалыг үүсгэх юмуу хурдасгах нөлөө үзүүлдэг.

Хүндрэл
Остеопорозын улмаас үүсэх ихээхэн ноцтой үр дагаварт хугарал орох ба зарим өвчтөн хугарлын дараах хүндрэлийн улмаас нас бардаг.
Олон нугаламын хугарлын улмаас хүнд кифоз үүссэн өвчтөнд амьсгалын дутагдал тохиолддог.

Тавилан
Хэрэв бүрэн нөхөн сэргээлт хийхгүй бол остеопорозын хугарал нь архаг өвдөлт, чадвар алдалт болон зарим тохиолдолд үхэлд хүргэдэг.

Эх сурвалж: www.emedicine.com / Rheumatology / Metabolic and Bone Disease / Osteoprosis

Defibrillation and Cardioversion

Introduction
Дефибрилляцийг анх 1899 онд Швейцарын Женевийн Их Сургуулийн Prevost болон Batelli нар санаачилжээ. Тэд нохойг бага зэргийн цахилгаанаар цохих нь ховдолын фибрилляци үүсгэдэг боловч томоохон цэнэг нь энэхүү нөхцөл байдлыг (ховдолын фибрилляцийг) арилгадаг болохыг нээсэн байна. Трансторацик дефибрилляци нь хүнд анх 1956 онд хувьсах гүйдэл ашиглан хийгдсэн байдаг. Lown болон түүний хамтран ажиллагчид дефибрилляторт тогтмол гүйдлийг нэвтрүүлж клиникийн практикт ашиглажээ. Цахилгаан кардиоверци нь одоо үед энгийн процедур болсон бөгөөд зүрхний хэм алдагдалыг төгсгөхөд сонгомол бөгөөд яаралтайгаар ашиглагддаг.
Дефибрилляци нь нь энергийг зүрхний мөчлөгийн аль нэг фазад давхцалгүйгээр хүргэдэг бол кардиоверци нь энергийг том R шүд юмуу QRS бүрдэлтэй давхцуулж хүргэдэг. Дефибрилляци болон кардиоверцийн аль алиных нь үед дамжуулсан цахилгаан цэнэг нь дефибрилляторын сөрөг электродоос эерэг электрод руу зүрхээр түргэн зуур дамжин өнгөрөх цахилгаан гүйдэлийг бий болгодог. Ингэснээр зүрхний бүх эсүүд нэг зэрэг агшиж улмаар зүрхний гэмтэл үүсгэлгүйгээр хэвийн бус цахилгаан хэмнэлийг сарниулж, төгсгөдөг ба синусын зангилааны хэвийн хэм үүсгэх идэвхи сэргэх боломжтой болно. Энэхүү өгүүлэлд эдгээр процедурын талаарх суурь зарчим болон техник, тэдгээрийг хэрэглэх эмнэл зүйн заалтыг дурдсан болно.

Indications
Давхцсан цахилгаан кардиоверци
o Ховдлын дээрхи тахикарди
o Тосгуурын фибрилляци
o Тосгуурын flutter
o Ховдолын тахикарди
o Нарийн юмуу өргөн QRS бүрдэл бүхий (ховдолын хэмнэл >150) тогтворгүй (жнь: цээжний өвдөлттэй, уушигны хавантай, гипотензитэй), тахикардид эргэн оромтгой ямарваа өвчтөнд
Дефибрилляци
o Пульсгүй ховдолын тахикарди (VT)
o Ховдолын фибрилляци (VF)
o VF-ийн улмаас бий болсон зүрх зогсолт

Contraindications
• Дигоксины хордлого зэрэг зүрхний автоматчилалыг нэмэгдүүлэгч нөхцөл байдлын улмаас үүссэн хэм алдагдал болон катехоламин хамааралт хэм алдагдалын үед (Эдгээр нөхцөл байдлын үед нэгэн төрлийн деполяризаци бүхий бүс аль хэдийн бий болсон байдаг. Тиймээс кардиоверци нь үр нөлөөгүй байгаад зогсохгүй мөн цахилгаанаар цохисны дараах ховдолын тахикарди/ховдолын фибрилляци тохиолдох магадлал өндөр байдаг.)
• Олон тусгалт тосгуурын тахикарди

Anesthesia
• Кардиоверци нь ямагт тайвшруулалт, өвчин намдаалт (мидазолам зэрэг богино үйлдэлтэй агентууд)-ийн дор хийгддэг. Өвчин намдаалт шаарддаггүй онцгой тохиолдолуудад өвчтөний гемодинамик тогтворгүй, зүрх судасны коллапст орж магадгүй байдлууд орно.
• Дефибрилляци нь яаралтай маневр ба зайлшгүй шаардлагатай бол өвчин намдаах, тайвшруулах агентуудыг хурдан дуслаар залгах юмуу өмнө нь хэрэглэсэн байх хэрэгтэй.

Equipment
• Дефибриллятор
o Автомат экстернал (биеийн гаднаас ашиглах) дефибриллятор (AEDs)
o Хагас автомат AED
o Монитор бүхий стандарт дефибриллятор
• Гар юмуу наалдамхай электрод
o Гар электрод ашиглах нь өөрөө наалддаг электродыг бодвол илүү үр дүнтэй байдаг.
o Гар электродын амжилтын хувь арай илүү байдаг ба учир нь гар электрод нь электрод болон арьсны шүргэлцэх хэсгээрх трансторацик цахилгаан эсэргүүцэлийг бууруулдаг.
• Дамжуулах гель юмуу түрхэц
• Бичлэг хийдэг ЭКГ монитор
• Хүчилтөрөгчийн багаж хэрэгсэл
• Интубацийн багаж хэрэгсэл
• Яаралтай хэм үүсгэгч багаж хэрэгсэл

Positioning
• Электродыг цээжний хананд байрлуулах 2 хэвшил болсон байрлал байдаг: Үүнд урд-хажуу болон урд-хойд байрлал
o Урд-хажуу байрлал: Эхний электродыг зүүн эгэмийн дунд шугамаар дөрөв тавдугаар хавирганы завсраар байрлуулна. Хоёр дахь электродыг өвчүүний дөнгөж баруун ирмэгээр хоёр гуравдугаар хавирганы завсраар байрлуулна.
o Урд-хойд байрлал: Эхнй электродыг өвчүүний баруун ирмэгээр дээрхитэй адил байрлуулах ба нөгөө электродыг зүүн далны ирмэг болон нурууны хооронд байрлуулна. Тэсвэртэй тосгуурын фибрилляцийн үед гаднаас кардиверци хийхдээ электродыг урд-хойд байрлалд байрлуулах нь урд-хажуу байрлалыг бодвол илүү үр нөлөөтэй байдаг.

Technique
• Сонгомол кардиоверцийг ашиглахдаа болгоомжтой байх нь зүйтэй ба өвчтөний сонголт болон тохирсон арга барилд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Тогтмол гүйдлээр кардиоверци хийхдээ дахин давтагдсан, үр дүнгүй оролдлогуудаас зайлсхийх хэрэгтэй.
• Зүрхний үйл ажиллагааг амжилттай сэргээх (Advanced cardiac life support [ACLS]) арга хэмжээ нь судсаар авсан арга хэмжээ (үүнд судсаар хийх шаардлагатай эмүүд орно) зэрэг өвчтөний бэлтгэл, амьсгалын замын менежментийг явуулах багаж хэрэгсэлийн бэлтгэл, тайвшруулах эмүүд болон хяналтын төхөөрөмж зэрэгт үндэслэн хийгдэнэ.

Нэг болон хоёр фазтай долгионы хэлбэр
• Дефибриллятор нь энергийг нэг, хоёр, гурван фазтай гэх мэт долгионы олон хэлбэрээр хүргэдэг.
• Нэг фазтай дефибрилляцийн үед цэнэг зөвхөн нэг чиглэлтэй байдаг бол хоёр фазтай дефибрилляцийн үед цэнэгийн хагас нь нэг чиглэлд хагас нь үүний эсрэг чиглэлд чиглэсэн байдаг.
• Хоёр фазтай долгионы хэлбэр бүхий дефибрилляци нь нэг фазтай дефибрилляцийг бодвол илүү үр нөлөөтэй, энерги бага зарцуулдаг.

Дефибрилляци болон кардиоверци хийх энергийн сонголт
• Цахилгаан кардиоверциэр тосгуурын flutter-ийг эмчлэхдээ 25-50J-аар ( эсвэл хоёр фазтай дефибрилляторын цэнэгийн хэмжээгээр. Энэ нь нэг фазтай дефибрилляторын цэнэгийн хагастай нь тэнцэнэ) эхлэх ба тосгуурын фибрилляци бүхий тогтворгүй нөхцөл байдал бүхий өвчтөнг эмчлэх бол 50-100J-аар (эсвэл хоёр фазтай дефибрилляторын цэнэгийн хэмжээгээр) эхэлнэ.


ЭКГ-ийн хэмнэлд давхацсан цахилгаан цэнэгээр (кардиоверциэр) тосгуурын фибрилляцийг төгсгөж хэвийн синусын хэмнэлийг сэргээсэн байдалыг харуулжээ. Цэнэгийн давхцалтыг QRS бүрдэлийн дээр сумаар тэмдэглэсэн байна.

• Гемодинамик тогтворгүй, түргэссэн олон хэлбэрт (полиморф) ховдолын тахикарди (хэмнэл нь >150pm)-ийг яаралтай эмчлэх нь зүйтэй ба тогтмол гүйдлээр, 200-360J (хоёр фазтай дефибрилляторын 100-200J-тай тэнцэнэ) энерги ашиглан дефибрилляци хийнэ.
• Нэг хэлбэрт (мономорф) ховдолын тахикардийг эмчлэхдээ 100-200J (хоёр фазтай дефибрилляторын 50-100J-тай тэнцэнэ) энерги ашиглан кардиоверци хийнэ.
• Ховдолын фибрилляцийг эмчлэхдээ хамгийн багадаа 200-360J (хоёр фазтай дефибрилляторын 100-200J-тай тэнцэнэ) энерги ашиглан аль болох хурдан дефибрилляци хийнэ.


Дефибрилляциар ховдолын фибрилляцийг төгсгөж хэвийн синусын хэмнэлийг сэргээсэн байдал.

Complications
• Ихээхэн түгээмэл хүндрэлүүд нь тосгуур, ховдол болон зангилааны эртэдсэн агшилт зэрэг аюулгүй хэм алдагдалууд юм.
• Ноцтой хүндрэлд цахилгаан энергийн хэмжээ их байх, дигоксины хордлого, зүрхний хүнд эмгэг, R шүдтэй давхцаагүй цахилгаан цэнэгээр цохих зэргээс үүдэлтэй ховдолын фибрилляци (VF) орно.
• Өвчтөнүүдийн 1-3%-д кардиоверциэс үүдэлтэй тромбоэмболизм тохиолдох ба ялангуяа кардиоверци хийхээс өмнө антикоагулянт хэрэглэж байгаагүй тосгуурын фибрилляци бүхий өвчтөнүүдэд тохиолдоно.
• Өндөр энерги бүхий шокийн улмаас миокардийн үхжил бий болно. ST сегментийн элеваци тэр даруй үүсэх ба ихэвчлэн 1-2 минут үргэлжилнэ. ST сегментийн элеваци 2 минутаас удаан байх нь шоктой холбоогүй миокардийн гэмтэлийг илтгэнэ.
• Уушигны хаван кардиоверцийн улмаас үүсэх ховор хүндрэл бөгөөд зүүн ховдолын дисфункци юмуу зүүн тосгуурын түр зуурын зогсолтоос үүсэх боломжтой.
• Кардиоверци болон дефибрилляцийн дараа өвдөлт бүхий арьсны түлэгдэлт тохиолддог. Энэ нь өвчтөнүүдийн 20-25%-д дундаас хүнд зэргийнх байна. Ихэвчлэн буруу арга барил болон электродын байрлуулалтаас үүдэлтэй байдаг.

Эх сурвалж: www.emedicine.com > Clinical Procedures > Cardiothoracic Procedures

New rheumatology case of imedinfo

31 настай ээж, баруун бугуйн давшингуй өвдөлттэй. Энэ нь түүнийг хүүхдээ авах үед нэмэгддэг ба түүний өдөр тутмын үйл ажиллагаанд ихээхэн нөлөөлж байгаа. Finkelstein-ний маневраар эрхий хуруунд өвдөлт илэрнэ. Сарвууны MRI хийгдсэн ба оношийг тогтооно уу?


Зураг 1

Энд дарж дэлгэрэнгүй үзнэ үү

Thoracentesis - Цээжний хатгалт

Торацентез нь оношилгоо болон эмчилгээний зорилгоор плеврийн хөндий дэхь агаар юмуу шингэнийг зайлуулах инвазив процедур юм. Ихэвчлэн хэсгийн мэдээгүйжүүлэлт хийсэний дараа сannula юмуу хөндийтэй зүүг цээжний хөндий рүү болгоомжтой оруулдаг. Процедурыг анх 1852 онд хийгдэж байжээ.
Хатгалт хийх байрлал нь цээжний хөндий дэхь тухайн эх үүсвэрээс шалтгаална. Өвчтөн уушиг нь хатгагдахаас сэргийлж амьсгалаа түгжих нь амин чухал. Зарим эх сурвалжид суганы дунд шугамаар зургаа, долоо болон наймдугаар хавирганы завсраар хатгахыг зөвлөдөг.

Заалт
Энэхүү процедурыг уушигнаас гаднах цээжний хөндийд шимэгдэлтгүй шингэн хуримтлагдсан үед хийгддэг. Тохиолдолын 90-ээс дээш хувьд плеврийн шингэний шинжилгээ нь эмнэл зүйд хэрэгтэй мэдээлэл өгдөг. Хэрэв томоохон хэмжээний шингэн байвал энэхүү процедур нь мөн шингэнийг зайлуулах эмчилгээнд хэрэглэгдэх ба өвчтөний тав тух болон уушигны үйл ажиллагааг сайжруулдаг.
Плеврийн шүүдэсжилтийн ихээхэн түгээмэл шалтгаанууд нь хорт хавдар, зүрхний дүүргэлтийн эмгэг, пневмони болон саяхан мэс засал хийлгэсэн байх юм. Хөдөө орон нутагт сүрьеэ түгээмэл байдаг ба энэ нь мөн плеврийн шүүдэсжилтийн түгээмэл шалтгаан болдог.
Агаар (томоохон пневмоторакс), шингэн (плеврийн шингэн), уушигнаас цус гадагшилсаны (гемоторакс) улмаас зүрх уушигны үйл ажиллагаа муудсан (шингэн юмуу агаар байх нь зүрх болон уушигны үйл ажиллагаанд нөлөөлнө) үед энэхүү процедур нь ихэвчлэн гуурст торакостомигоор солигдох ба энэ нь плеврийн хөндийд томоохон гуурсыг байрлуулах юм.



Рентгенд цээжний зүүн талын плеврийн шүүдэсжилт харагдаж байна. Үүнийг торацентезээр эмчлэх боломжтой.


Зурагт торацентез хийлгэж буй өвчтөнийг харуулжээ. Тэрээр цэх сууж, ширээн дээр тулсан байна. Плеврийн хөндийгөөс гарсан шингэн вакум уут руу орж байгаа нь.

Эсрэг заалт
Дасан зохицол муутай өвчтөн болон засагдаагүй бүлэгнэлтийн өөрчлөлт зэрэг нь туйлын эсрэг заалт болно.
Харьцангуй эсрэг заалтад нэвтрэлт хийх байрлалд bullous эмгэг тодорхойлогдсон тохиолдолууд (жнь эмфизем), амьсгал гаргалтын төгсгөлийн эерэг даралт ашиглаж буй (PEEP, механик вентиляци) болон зөвхөн нэг уушиг ажиллагаатай байх (багасгах нөхцөл байдлын улмаас) зэрэг орно. Аспираци нь 1л-ээс хэтрэхгүй байх нь зүйтэй ба учир нь хэт их аспираци нь уушигны хаван үүсэх эрсдэл болдог.

Хүндрэл
Голлох хүндрэлүүд нь пневмоторакс (3-30%), гемопневмоторакс, цус алдалт, гипотензи (вазовагал хариу урвалаас үүдэлтэй цусны бага даралт) болон дахин тэлэгдэлийн уушигны хаван юм.
Бага зэргийн хүндрэлд цорго хатах (шингэн гарахгүй болох), арьсан доорх гематом юмуу серома, тайван бус болох, амьсгаадах болон ханиалгах (их хэмжээний шингэнийг авсаны дараа) зэрэг нь орно.

Плеврийн шингэний шинжилгээнүүд
Плеврийн шингэний шалтгааныг тодорхойлоход хэд хэдэн оношилгооны арга хэрэгсэл ашиглагдана.

Трансудат болон эксудат
Хамгийн эхлээд шингэн трансудат уу, эксудат уу гэдгийг тогтооно.
Трансудат нь плеврийн шингэн болон сийвэнгийн нийт уургийн харьцаа 0.5-аас бага байх, плеврийн шингэн сийвэнгийн LDH-ийн харьцаа <0.6 байх болон плеврийн шингэний абсолют LDH<200 IU юмуу хэвийн сийвэнгийн LDH-ийн <2/3 байх зэргээр тодорхойлогдоно.
Эксудат нь цусны эргэлтийн системээс гэмтсэн хэсэг юмуу үрэвсэлийн талбай руу шүүрсэн ямар нэг шингэн юм. Энэ нь амьтантай адил ургамалд бас байдаг. Түүний найрлага янз бүр байх боловч ихэвчлэн ус болон сийвэн юмуу цус зэрэг үндсэн эргэлдэгч шингэний уусамтгай хэсгүүд байна. Цус байгаа тохиолдолд энэ нь сийвэнгийн зарим юмуу бүх уураг, цагаан эс, ялтас (хэсгийн судасны гэмтэлийн үед) болон улаан эсээс тогтсон байна.

Эксудатын шалтгаан
• Цус алдалт
• Халдвар
• Үрэвсэл
• Малигнизаци
• Эмчээс шалтгаалсан
• Холбогч эдийн эмгэг
• Дотоод шүүрлийн өөрчлөлтүүд
• Тунгалагийн өөрчлөлтүүд, хязгаарлагдалтат перикардит (Constrictive pericarditis)

Трансудатын шалтгаан
• Зүрхний дүүргэлтийн эмгэг
• Нефротик хам шинж
• Гипоалбуминеми
• Цирроз
• Ателектаз
• Trapped lung
• Хэвлийн диализ
• Дээд хөндийн венийн бөглөрөл

Амилаза
Плеврийн шингэний амилазын өндөр түвшин (сийвэнгийн түвшингээс хоёр дахин их юмуу абсолют хэмжээ нь 160 Somogy нэгжээс их) нь цочмог болон архаг панкреатитын аль нэгийг, плеврийн хөндий рүү урагдсан юмуу задарсан нойр булчирхайн псевдоцист, хорт хавдар юмуу улаан хоолойн урагдалыг илтгэнэ.

Глюкоз
Хэрэв плеврийн шингэн дэхь глюкозийн үзүүлэлт хэвийн сийвэнгийн үзүүлэлтийн 50%-аас бага бол үүнийг бага гэж үзнэ. Үүний ялган оношилгоонд
• Ревматоид шүүдэсжилт. Глюкозын түвшин бага тодорхойлогдоно. (<15 mg/dL)
• Чонон хөрвөсийн шүүдэсжилт
• Бактерийн гаралтай эмпием
• Малигнизаци
• Сүрьеэ
• Улаан хоолойн урагдал (Boerhaave syndrome)

pH
Хэвийн плеврийн шингэний рН ойролцоогоор 7.60 байна. Плеврийн шингэний рН хэвийн артерийн цусны рН болох 7.30-аас бага байвал плеврийн шингэний глюкоз багасалтаас ялган оношилно.

Триглицерид болон холестрол
Хилоторакс (лимфийн судасны шингэн плеврийн хөндий рүү гоожих) нь триглицерид болон холестролын түвшингээр тодорхойлогдож болох ба эдгээрийн түвшин нь лимфэд харьцангуй өндөр байна. Триглицеридийн түвшин 110 mg/dl-ээс их байх, хиломикрон илэрсэн байх нь chylous шүүдэсжилтийг илтгэнэ. Үзэгдэх байдал нь ихэвчлэн сүү шиг боловч серозлог байна.
Хилотораксын голлох шалтгаан нь гэмтэл юмуу хорт хавдарын малигнизациас (лимфома г.м) үүдэлтэй цээжний тунгалагийн гуурсны урагдал байдаг.

Эсийн тоо болон ялгаа
Цагаан эсийн тоо нь халдварыг илтгэнэ. Өвөрмөц дэд төрлүүд нь мөн халдварын төрлийг тогтоох түлхүүр болдог. Улаан эсийн хэмжээ нь цус алдалтын илэрхий шинж юм.

Өсгөвөр болон будалт
Хэрэв шүүдэс нь халдварын шалтгаантай бол микробиологийн өсгөвөрөөр халдварын организмыг тогтооно. Заримдаа өмнө өсгөвөр (жнь цусны өсгөвөр болон цэрний өсгөвөр) эерэг байна. Грамын будалт нь шалтгаант организмын талаарх тоймыг илтгэнэ. Ziehl-Neelsen-ий будалт нь сүрьеэ юмуу бусад микобактерийн эмгэгийг тодорхойлно.

Эс судлалын шинжилгээ
Цитологи нь малигнизациас үүдэлтэй шүүдэсжилтийг тогтооход чухал арга хэрэгсэл юм. Плеврийн шингэний ихээхэн түгээмэл шалтгаанууд нь уушигны хорт хавдар, өөр газраас үүдэлтэй метастаз, болон мезотелиома байна. Сүүлийн тохиолдолд шүүдэсжилт их тохиолдоно. Хэвийн цитологийн шинжилгээний үр дүн нь малигнизацийг бүрэн үгүйсгэхгүй ба харин хавдартай төсгүй болохыг оношилно.

Эх үүсвэр: Thoracentesis

The Effect of Intravenous Esomeprazole on Recurrent Peptic Ulcer Bleeding

Пепсины шархлааны цус алдалтын менежмент дэхь протоны шахуургын хоригчийн (PPI) хэрэглээг судалсаар байгаа ба ялангуяа ялгаатай үндэстэн ястаны бүлэг дэхь үр нөлөөнд анхаарал хандуулсан хэвээр байна. Chinese University of Hong Kong-ийн гишүүн 10 судлаач Annals of Internal Medicine-ний 2009 оны дугаарт Ходоод юмуу арван хоёр хуруу гэдэсний аль нэгнийх нь пепсины шархлааны цус алдалт бүхий 767 өвчтөнг судалсанаа мэдээлжээ. Өвчтөнүүдийг санаандгүй байдлаар сонгож нэг хэсэгт нь дурангаар амжилттай цус тогтоосны дараа судсаар 80 mg esomeprazole хийж цаашид 72 цагийн турш 8-mg/цаг-аар дуслаар хийсэн бол нөгөө хэсэгт нь дээрх байдлаар пласебо хэрэглэжээ. Анхдагч дүгнэлт нь 72 цагийн дотор эмнэл зүйд илрэх ач холбогдол өгөхүйц цус алдалтын хувь байв. Судсаар esomeprazole хэрэглсэн өвчтөнүүдийг плацебо хэрэглэсэн өвчтөнүүдтэй харьцуулахад давтан цус алдалт цөөн (5.9% vs 10.3%, 95% итгэх интервал 0.6%-8.3%, P = .026) байжээ. Пепсины шархлааны цус алдалт бүхий өвчтөнүүдэд дурангаар амжилттай цус тогтоосны дараа судсаар өндөр тунгаар esomeprazole хэрэглэснээр 72 цагийн доторх давтан цус алдалтыг бууруулдаг ажээ.

The Effect of Intravenous Esomeprazole on Recurrent Peptic Ulcer Bleeding

Intravenous Esomeprazole for Prevention of Recurrent Peptic Ulcer Bleeding

Use of Inhaled Corticosteroids Increases Risk for Pneumonia

Ингаляциар кортикостероид хэрэглэх болон пневмони нь хоорондоо холбоо хамаарал байж болох талаар удаан хугацаанд таамаглаж байсан билээ. Энэ жил Archives of Internal Medicine сэтгүүлд Wake Forest University School of Medicine-ийн 3 судлаач COPD (уушигны архаг бөглөрөлтөт өвчин) бүхий өвчтөнүүдэд ингаляцаар кортикостероид хэрэглэсэн тохиолдолыг хяналтын эмчилгээтэй харьцуулсан 18 тохиолдолын хяналттай судалгаанд мета-анализ хийснээ мэдээлжээ. Судалгаа бүр нь хамгийн багадаа 24 долоо хоног үргэлжилсэн ба нийт 16,996 өвчтөнийг хамарсан байна. Эцсийн дүгнэлтийг пневмони, хүнд пневмонийн үүссэн эсэх, пневмони хамааралт нас баралт болон нийт нас баралтаар гаргажээ. Ингаляциар кортикостероид хэрэглэсэн тохиолдолд пневмони үүсэх харьцангуй эрсдэл 1.60, 95% итгэх интервал 1.33-1.92 ба хүнд пневмони үүсэх харьцангуй эрсдэл 1.71, 95% итгэх интервал 1.46-1.99 буюу ач холбогдол өгөхүйцээр өссөн байв. COPD бүхий өвчтөнд хамгийн багадаа 24 долоо хоног ингаляциар кортикостероид хэрэглэхэд хүнд пневмони үүсэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг ажээ.

Use of Inhaled Corticosteroids Increases Risk for Pneumonia

Long-term Use of Inhaled Corticosteroids and the Risk of Pneumonia in Chronic Obstructive Pulmonary Disease

Felon - Гөгий

Тодорхойлолт
Ерөнхий ойлголт
Felon нь хурууны үзүүрийн зөөлөн эдийн төгсгөл хэсгийн халдвар юм.

Эмгэг жам
Хурууны үзүүрийн зөөлөн эд нь хурууны өндөгийг тогтворжуулагч босоо таславчаар хэд хэдэн жижиг хэсэгт хуваагддаг. Эдгээр хэсгүүдийн дотоод дахь халдвар нь буглаа хэлбэржих, хавагнах, төгсгөл хэсгийн даралт хурдацтай нэмэгдэх зэрэгт хүргэдэг. Энэхүү даралт ихсэлт нь цусны урсгалыг муутгаж арьс болон зөөлөн эдийн үхжилд хүргэнэ.

Тархалт
Нэгдсэн улсад
Felon болон paronychia нь гарын бүх халдварын ойролцоогоор гуравны нэгийг эзэлнэ. Эрхий болон заагч хуруу нь халдварт хамгийн ихээр өртдөг хуруунууд юм.

Нас баралт/урхаг үлдэлт
Арьсны үхжилттэйгээр, өөрөө аяндаа зүгээр болох нь бий. Арьсыг нээгээгүй үед остеомиелит, теносиновит болон халдварт артирит үүснэ.


Paronychia нь эмчлэхгүй бол felon болж гүнзгийрдэг.

Эмнэл зүй
Анамнез
• Модны өргөс болон тольны хагархай нь түгээмэл урьдал шалтгаан болдог ба өвчтөнүүдийн хагаст нь гэмтэлийн түүх байхгүй байна. Халдвар мөн paronychia-аас тархаж болно.
• Эхний жижиг гэмтэл нь целлулитийн шалтгаан болох ба энэ нь хурууны зөөлөн эд рүү тасархайтаж орсон нягт фиброз таславчаар хязгаарлагддаг.
o Энэхүү эрт үеийн халдвар нь чинэрсэн, хатгасан өвдөлтийн шалтгаан болно.
o Энэ шатандаа халдвар өөрөө аяндаа, ялангуяа антибиотик хэрэглэсэн үед арилна. Ихэнх өвчтөн эмнэлэгт үзүүлдэггүйгээс тавилан муу тохиолдолын тоо тодорхойгүй байна.
• Хэрэв халдвар арилахгүй бол буглаа хэлбэржиж лугшсан өвдөлт бий болдог.

Бодит үзлэг
• Felon нь илрэхий лугшсан өвдөлт, чинэрэлт болон хурууны үзүүрийн зөөлөн эд хавагнасан байдгаар тодорхойлогдоно.

Шалтгаан
• Staphylococcus aureus хамгийн түгээмэл шалтгаан болдог. Метицилинд тэсвэртэй Staphylococcus aureus-аар халдварлагдсан felon тэмдэглэгддэг.
• Дархлаа дарангуйлагдсан өвчтөнд грам-сөрөг организмууд илэрдэг.
• Eikenella corroden нь диабет бүхий хурууны үзүүрээ хазуулсан хүмүүст илэрдэг.

Ялгах онош
Cellulitis
Fingertip Injuries
Herpetic Whitlow
Paronychia

Шинжилгээ
Лаботарторийн шинжилгээ
• Лаботарторийн шинжилгээ шаардлагагүй.

Дүрслэл оношилгоо
• Felon-ийг эмчлэхгүй юмуу буруу эмчилбэл яваандаа остеомиелитэд хүргэнэ. Хүнд тохиолдол болон дархлаа дарангуйлагдсан өвчтөнүүдэд рентген шинжилгээ хийнэ.


Эмчилгээ
Яаралтай тусламжийн тасаг дахь тусламж
• Felon-ий эрт үед тохирсон эмчилгээ хийснээр буглаа хэлбэржихээс сэргийлнэ.
• Өвдөлт нэмэгддэг тул стафилококк болон стрептококкын эсрэг антибиотик хэрэглэнэ.
• Чинэрэлт үүссэн үед венийн урсгалыг чөлөөлж өгсөнөөр буглаа хэлбэрждэггүй.
• Метицилинд тэсвэртэй Staphylococcus aureus зонхилсон бол дренаж хийнэ
• Өндөгний дунд шугамаар зүслэг хийх ба учир нь энэ зүслэг нь мэдрэл болон цусан хангамжийг хамгийн багаар гэмтээдэг.
• Тетанус иммунизацийг нэмэгдүүлэх
• Хурууны хориг хийх
• Хамгийн их эмзэглэл бүхий хэсэгт 11 номерийн ирээр богино зүслэг хийх. Скальпелиар зөвхөн арьсыг зүснэ.
• Мохоо багаж ашиглан идээг гадагшлуулж байх нь мэдрэлийн хүндрэл болон халдвар шөрмөсний бүрхүүл рүү нэвтрэх боломжийг бууруулна. Босоо хальсан таславчийг хувааж болохгүй.


Paronychia-ийн үеийн perionychium-ийн доорх буглааг гадагшлуулж байгаа нь.

• Шарх руу самбай сулхан чигжиж хийснээр арьс битүүрэхээс сэргийлнэ. Сул боож, хурууг чиг барьж боон, гарыг зүрхнээс дээш өргөнө.
• Зүслэгүүд
o Дээд хажуу зүслэг, алганы тууш зүслэг, алганы хөндлөн зүслэг, тэшүүрийн мод болон загасны ам хэлбэрийн зүслэгийг дренаж хийхэд зөвлөсөн байдаг. Эдгээр зүслэгийн зарим нь ач холбогдолгүй төдийгүй хүнд гэмтэл үүсгэх боломжтой.
o Felon-ий үед хамгийн их эмзэглэл бүхий хэсэгт зүснэ. Зүслэгийг хурууны алсын үеийг хөндлөн дайрахгүй байхаар хийх хэрэгтэй ба ингэснээр хурууны алсын үений атираанд нугалах контрактур үүсэхээс сэргийлнэ.
o Дунд шугамаар тууш зүслэг хийх нь үр нөлөөтэй бөгөөд ятрогений хүндрэл гардаггүй ба үүнийг бусад уламжлалт зөвшөөрөгдсөн зүслэгүүдтэй цуг хийнэ.
o Хажуу болон хөндлөн зүслэгүүд нь мэдээ алдалт болон ишемийн түгээмэл шалтгаан болдог.
o Загасны ам хэлбэрийн зүслэг нь хурууны үзүүрийн тогтворгүй өвдөлтөд хүргэдэг.

Зөвлөгөө
• Илүү бүрдмэл тохиолдолд гарын мэс засалчийн зөвлөгөө авна.

Эмүүд
Эмийн эмчилгээний зорилго нь халдварыг эмчлэх болон цаашдын хүндрэлээс сэргийлэхэд чиглэнэ.

Antibiotics

Dicloxacillin (Dycill, Dynapen)
Эсийн ханын синтезийг дарангуйлагч бактерицид антибиотик. Пенициллиназа нийлэгжүүлэгч стафиллококкын шалтгаант халдварыг эмчилнэ. Стафиллококкын халдварыг сэжиглэсэн үед эмчилгээг энэ антибиотикоор эхлүүлж болно.

Erythromycin (EES, E-Mycin, Ery-Tab)
РНХ хамааралт уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлагч сонгомол антибиотик. Рибосомын пептидил тРНХ-ийн задралыг идэвхижүүлдэг байж болно. Ингэснээр бактерийн өсөлтийг дарангуйлна. Стрептококк болон S aureus зэрэг мэдрэг удмаар үүсгэгдсэн халдварын эмчилгээнд зөвлөдөг. Хүүхдэд нас, жин болон халдварын хүндийн зэргийг харгалзан тунг тогтооно. Өдөрт хоёр тунгаар өгөхийг зөвлөдөг ба өдрийн нийт тунгийн хагасыг 12 цагийн зайтай өгнө. Илүү хүнд халдварын үед тунг хоёр дахин нэмэгдүүлнэ.

Cephalexin (Keflex, Biocef)
Өөр нэг сонгодог антибиотик. Нэгдүгээр үеийн цефалоспорин нь бактерийн эсийн ханын синтезийг дарангуйлсанаар бактерийн репликацийг дарангуйлдаг. Бактерицид үйлчилгээтэй ба эсийн хана үүсгэж хурдан үрждэг организмын эсрэг үр нөлөөтэй.

Nafcillin (Unipen)
Хүнд халдварт зөвлөдөг. Пенициллиназа нийлэгжүүлэгч стафиллококкын халдварыг эмчилнэ. Пенициллин G тэсвэртэй стафиллококкын халдвартай магадгүй бүх өвчтөний эхлэл эмчилгээнд хэрэглэнэ. Пенициллин G мэдрэг стафиллококк организмын эмчилгээнд хэрэглэхгүй. Хүнд халдварын үед эмчилгээнд парэнтералиар хэрэглэнэ. Хүнд халдварын үед нэлээн өндөр тун шаардлагатай. Нөхцөл байдал сайжирхад эмчилгээг амаар уухаар болгож өөрчилнө. Судсаар хэрэглэхэд ялангуяа настай хүмүүст тромбофлебитийн хүндрэл хааяа тохиолддог тул парэнтераль байдлаар богино хугацаанд (24-48цаг) хэрэглээд амаар уухаар болгоно.

Sulfamethoxazole and trimethoprim (Bactrim DS, Septra DS)
Дигидрофолийн хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлсанаар бактерийн өсөлтийг дарангуйлна.

Цаашдын эмнэлэгээс гадуурх тусламж
• Хурууг чиг барьж боох, хурууг өргөх
• 2 өдрийн турш дэглэм сахих
• 2 өдрийн дараа боолтыг авна

Хүндрэлүүд
• Хурууны алсын нугаламын диафизийг хамарсан остеомиелит нь түгээмэл тохиолдох хүндрэл
• Ихээхэн хүнд хүндрэл нь зэргэлдээх халдвараас тархсан цочмог теносиновит юм. Энэ ихэвчлэн ятрогений байх ба анхааралгүйгээс нугалагч шөрмөсний бүрхүүлийг скальпелиар гэмтээснээс болно.
• Бусад хүндрэлд арьсны үхжил, хурууны үзүүрийн деформаци, халдварт артирит болон өндөгний тогтворгүйжилт орно.

Тавилан
• Тохирсон эмчилгээг эрт хийвэл тавилан сайн

Miscellaneous
Medicolegal Pitfalls
• Халдварын эсрэг тохиромжтой эмчилгээн дээр алдсанаар хүнд хүндрэлд хүргэнэ
• Битүү хэсэг дэхь идээний хуримтлал болон чинэрэлтийг дутуу сулласнаар остеомиелит болон арьсны үхжилд хүргэнэ.
• Зориудын зүслэгийг буруу гүйцэтгэснээр хурууны үзүүрт тогтворгүй эмзэглэл үүсэх, хурууны алсын үений нугалах атираанд контрактур үүсгэнэ.

Эх сурвалж: www.emedicine.com / Emergency Medicine / Infectious Diseases / Felon

Oxford Handbook of Clinical Medicine - Нурууны өвдөлт

Нурууны өвдөлт ихээхэн түгээмэл бөгөөд ихэнх тохиолдолд аяндаа засардаг боловч хор хөнөөлтэй шалтгаан байгаа эсэхийг анхаарах хэрэгтэй. Анамнезаас анхаарах гол зүйлүүдэд: 1) Нурууны өвдөлтийн эхлэл: гэнэт (гэмтэлтэй холбоотой) эсвэл аажим? 2) Хөдөлгөөн болон мэдрэхүйтэй холбоотой шинж тэмдэг байна уу? 3) Давсаг эсвэл гэдэс өртөгдсөн байна уу?
Өвдөлт хөдлөх үед улам муудаж тайван үед намдаж байвал ихэвчлэн механик шалтгаантай байна. Хэрэв тайван байхад өвдөх нь ихсээд байвал үрэвслийн гаралтай байж болохыг бодох хэрэгтэй.

Үзлэг
1) Өвчтөнг хөл дээр нь зогсоож бүсэлхийгээр урагш/хажуу тийш нугалах тэнийлгэх хөдөлгөөний далайц болон уян байдлыг хэмжинэ.
2) Мэдрэлийн хомсдолыг шалгах: хошного орчмын мэдрэхүй, хөлөн дэхь дээд болон доод хөдөлгөөний нейроны (UMN & LMN) шинжүүдийг шалгах
3) Ерөнхий өвчиний тархалтыг илтгэх шинжүүдийг шалгах

Арын ёзоорын цочрол
Энэ нь тухайн хэсгээр мэдрэлжүүлэгдэж буй арьсны өвдөлтийн шалтгаан болдог ба ханиах, бөхийх зэрэгт улам их хөндүүрлэнэ. Ласейгийн шинж илрэнэ. Энэхүү шинж нь түрүүлгээ харан хэвтэж байгаа өвчтөний шулуун тэнийлгэсэн хөлийг дээш өргөхөд өгзөг /ууц/нөгөө хөлөнд хөндүүрлэх ба хөлийг 45 °-аас дээш өргөх боломжгүй байна. Энэ нь ууцны нугалам хоорондын дискийн пролапс мэдрэлийн ёзоорыг цочроож буйг илтгэнэ. (Энэ сорилын дүгнэлт гаргах чадамж муу байдаг тул үүнийг иймэрхүү тохиолдолыг бүгдийг илрүүлэх алтан стандарт гэж үзэж болохгүй. Нуруугаар өвдөхгүй *хэвийн* байгаа хүмүүсийн 20-30%-д нь MRI –гаар жийргэвчийн ивэрхий илэрдэг). Энэхүү шинжийн мэдрэг чанар нь 0.9; өвөрмөц чанар нь 0.26 байдаг.

Мэдрэлийн мэс заслын яаралтай тусламж
Морины (ахар) сүүлийн (cauda equina) хурц дарагдал: Хоёр талдаа солигдох байдлаар юмуу эсвэл билатерал (хоёр талын) ёзоорын гаралтай өвдөлт хөлөнд илрэх, суудлын мэдээ алдалт (хошногоны эргэн тойронд хоёр талдаа), болон давсаг юмуу гэдэсний үйл ажиллагаа хямрах.
Нугасны хурц дарагдал: Билатерал (хоёр талын) өвдөлт , дарагдсан түвшинд LMN (lower motor neurone) шинжүүд, UMN (upper motor neurone) болон дарагдлаас доош мэдрэхүйн өөрчлөлт, хошногоны хуниасны хямрал зэрэг үүснэ.
Шалтгаанууд: (аль ч хэлбэрийн дарагдалд ижил байна): ясны метастаз (рентгенд алдагдсан pedicle-ийг илрүүлэх) , миелома, нугас юмуу нуруу орчимын хавдар, туберкулёз, буглаа.
Яаралтай эмчилгээ эргэшгүй өөрчлөлт үүсэхээс сэргийлнэ: жийргэвчийн ивэрхийн үед ламинэктоми хийх, буглааг суллах, дарагдлыг бууруулах, хавдрын үед туяа эмчилгээ хийнэ.

Шинжилгээнүүд
Нугасны дарагдал, миелопати, нурууны хавдар, уйланхай, цус харвалт болон буглаа зэргийг оношлоход MRI хамгийн сайн арга ( миелографи, тойм рентген болон CT шинжилгээнүүд эргэлзээтэй байдаг) юм. Цусны дэлгэрэнгүй шинжилгээ, УЭТХ (миелом, халдвар , хавдруудын үед), мочевин, электролитууд, креатинин, PSA (түрүү булчирхайн өвөрмөц антиген) болон ясны дүрс оношилгооны “халуун цэг” нь хавдрыг оношлоход туслана.

Шалтгаанууд
Нас нь байж болохуйц шалтгааныг тодорхойлно.

15-30 насанд: Жийргэвчийн ивэрхий, гэмтэл, хугарал, нурууны нугалмайн анкилоз, ууцны нугалам мултрах (спондилолистез, ж.нь, бүсэлхийн 5-р нугалам ууцны 1-р нугалмай дээгүүр гулсан мултрах), жирэмсэн байх.
30-50 насанд: нурууны элэгдэлтэт өвчин, жийргэвчийн ивэрхий, хорт хавдар (уушиг, хөх, түрүү булчирхай, бамбай, бөөрний хавдрууд).
50-иас дээш насанд: ясны доройтол, яс сийрэгжих, Пагетийн өвчин, хорт хавдар, миелом (ийлдсийн электрофорез хийлгэнэ) бүсэлхийн суваг/нурууны хажуугийн завсарын стеноз.

Ховор шалтгаан
Cauda equina-н хавдар, нурууны халдвар (голдуу стафилококкийн, мөн Proteus; Escherichia coli; S.typhi; сүрьеэ). Ихэнхдээ системийн халдварын шинжгүй байна.

Эмчилгээ
Өвөрмөц шалтгаанд өвөрмөц эмчилгээ нь шаардлагатай. Ихэнхдээ шалтгаан нь олддоггүй, тийм үед бол эмпирик эмчилгээ хийнэ. Үүнд даамжирхаас сэргийлэх; physiotherapy юмуу гар заслын эмчилгээ орно. Өвчин намдаах болон ажил, амьдралаа үргэлжлүүлэх нь хэвтэрт байхаас дээр байдаг (хэвтэрт бол 3 хоногоос илүү байх нь тэр бүр зохистой биш-ихэвчлэн хатуу дэвсгэрийг зөвлөдөг боловч баримтаар дундаж нь илүү дээр байдаг ажээ. N=313; Lancet 2003 1599), эсвэл physiotherapy хийнэ. Зарим өвчтөнд жийргэвч, эпидурал юмуу мэдрэлийн уг уруу тариа хийх, мөн нурууны нүхийг зүсэх (foramenotomy), нурууг бөхлөх эсвэл ламинэктоми зэрэг мэс заслын ажилбарууд шаардагдаж болно.

Хор хөнөөлтэй нурууны өвдөлт болохыг харуулдаг онцлог шинжүүд:
• 20 наснаас залуу юмуу 55-аас дээш настай бол
• Зодуулсан гэмтэл
• Өгзөгний мэдрэлийн ээлжлэн дахих өвдөлт
• Өгзөгний мэдрэлийн хоёр талын өвдөлт
• Хөл сулрах
• Жин алдах
• Шалтгаан нь тодрохгүй халуурах, УЭТХ ихсэх ( > 25мм/ц)
• Стероид хэрэглэж байгаа
• Давшингуй, үргэлжилсээр байгаа механик биш өвдөлт
• Системийн өвчтэй, эмийн донтой, ХДХВ тээгч байх
• Нурууны бүх чиглэлийн хөдөлгөөнд өвдөлт илрэх
• Ясны байршмал эмзэглэл
• Нэгээс дээш ёзоорын түвшинд ТМС-ийн дутагдал илрэх
• Нурууны цээжний хэсгээр өвдөх юмуу хөндүүрлэх
• Мэдрэлийн ёзоорын дарагдлын шинж хоёр талд илрэх
• Урьд өмнө хорт хавдартай байсан түүхтэй