Aortic Dissection - Аортын дизсекци

Гэнэтийн хүчтэй цээжний өвдөлт нь аортын цочмог дизсекцийн эхний илрэл байж болно. Аортын интима дахь жижиг ханзархай нь богино хугацаанд аортын хананд зай завсар гаргаж улмаар хурдацтай дүүрэх хуурамч хөндийг (шар сумаар заав) бий болгодог. Энэхүү нөхцөл байдал нь амин аюултай ба яаралтай эмчилгээ шаардлагатай.


Зураг дээр ширээ түшин сууж байгаа Их Британийн хаан II Георг нь аортын дизсекцийн бүртгэгдсэн анхны тохиолдол юм. Эмч Michael DeBakey нь мөн адил аортын дизсекцитэй байсан ба тэрээр аортын дизсекцийн анхны мэс засал эмчилгээг санаачилж өөр дээрээ амжилттай хийсэн байдаг.


Нэгдсэн Улсад даралт ихдэлттэй өвчтөнүүдийн дунд аортын дизсекци нь түгээмэл тохиолддог ба бодит тархалтыг тогтооход бэрхшээлтэй байдаг. Ихэнх тооцоо нь задлан шинжилгээнд (зурагт үзүүлсэн шиг) суурилсан байх ба аортын дизсекци нь нийт цогцосны 1-3%-д тохиолддог. Жил бүр 1 сая хүнд ойролцоогоор 5-30 тохиолдол бүртгэгддэг. Эмнэлэгт хандсан 10000 өвчтөн бүрт аортын дизсекцийн нэг тохиолдол байдаг ба Нэгдсэн Улсад жил бүр 2000 тохиолдол бүртгэгддэг байна.


Аорт нь интима (хар сумаар заасан), медиа (шараар заасан) болон адвентиц (улаан сумаар заасан) гэсэн 3 давхаргаас тогтох ба тус бүр нь коллаген, эластин болон гөлгөр булчингийн эсийг өөр өөр хэмжээтэй агуулсан байдаг. Насжих тусам эдгээр бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь задарч суурьсаг будагддаг субстанцаар солигдоно. Үүнийг дунд давхаргын цэврүүцэрт үхжил гэнэ. Эдгээр өөрчлөлт нь аортад байрласнаар ханзархай үүсэх эрсдэлийг нэмэгдүүлэх ба энэ нь цаашдаа дизсекцид хүргэдэг (зурагт үзүүлсэнээр). Энд дурдсан дунд давхаргын цэврүүнцэрт үхжилийг анх 1929 онд тодорхойлсон ба хэдийгээр судалгаа шинжилгээгээр дээрх процесст цэврүүнцэр, некрозын аль нь ч явагддагүйг тогтоосон боловч энэхүү нэр нь хэвээр үлдсэн байна.


Аортын дизсекци нь аортын интима дахь ханзархайгаас үүсэх ба энэ нь интимийн дор гематом үүсэх, хуримтлахад хүргэнэ. Улмаар аортад жинхэнэ болон хуурамч хөндий үүсэх ба энгийн ярианд үүнийг хос хөндийт аорт гэдэг. Хоёр хөндий бий болсоноор аортын хөндлөн хэмжээ өөрчлөгдөхгүй бөгөөд хуурамч хөндий хөгжихийн хэрээр жинхэнэ хөндийгөөр урсах цусны урсгалын хэмжээ багасч ирдэг байна. Дизсекци нь хэрэв перикардийн хөндийг хамарвал зүрхний тампонад үүсч болно.


Аортын дизсекцийн ангилалын 2 гол схем байдаг. DeBakey болон Stanford-ийн. Ангилал нь дизсекци аортын нумын аль хэсгийг хамарсан байна гэдэгт үндэслэнэ.
Зураг А: Stanford A эсвэл DeBakey I
Зураг В: Stanford A or DeBakey II
Зураг С: Stanford B or DeBakey III
Зураг D: Stanford A or DeBakey I, нэмэлтээр уруудах цээжний аортын ханзархай орсон байна.
Аортын нумын анхдагч дизсекци нь эдгээр ангилалын алинд нь ч хамаардаггүй.


Аортын цочмог дизсекцийн сонгодог илрэл нь гэнэтийн, хүчтэй цээжний өвдөлт юм. Харамсалтай нь дизсекцийг баттай тогтоох ямар нэг шинж тэмдэг байдаггүй ба анхны үзлэгээр дизсекцийн гуравны хоёр нь мэдэгдэлгүй өнгөрдөг ажээ. Түгээмэл илрэх шинж тэмдэгт цээжний урд талаар өвдөх, эрүүгээр өвдөх, далны хоорондуур урах мэт өвдөх, синкопи, харвалтын шинжүүд, ухаан балартах, өвөрмөц бус мэдрэлийн шинжүүд, амьсгаадалт, дизфаги, ортопноэ болон гемоптоз (цустай ханиах) орно. Шалтгааны талаар анамнезийг сайн авч дурдсан эрсдэлт хүчин зүйлсийн талаар асуусан байх шаардлагатай. Бодит үзлэгээр илрэх өөрчлөлтүүдэд гипертензи болон гипотензи, хоёр гарт цусны даралт ялгаатай байх, мэдрэл сульдал, зүрхний шинэ шуугиан, зүүн талд амьсгалах авиа сулрах болон зүрхний тампонадын шинжүүд орно.


Аортын дизсекци сэжиглэгдсэн бүх өвчтөнүүдэд ЭКГ хийх нь зүйтэй. Дизсекци нь аортын угийг хамарсан бол титмийн цусны урсгалыг саатуулна. Энэ нь ST сегментийн элеваци болоход хүргэх ба цочмог миокардийн шигдээсээс сайтар ялгах хэрэгтэй. Аортын дизсекцийн үед бүлэн хайлуулах эмүүдийг хэрэглэдэггүй. Хэдий тийм ч ЭКГ-д түгээмэл илрэх өөрчлөлт нь ST сегментийн депресс (хар сумаар заав) байдаг. ЭКГ-д гарах өөрчлөлтүүд нь аль титэм артерийн цусны урсгал саатсанаас шалтгаална.


Цээжний рентген зургийг аортын дизсекцийн оношилгооны эхний арга болгон ашиглах нь түгээмэл боловч мэдрэг хийгээд өвөрмөц биш юм. Голт өргөссөн байх нь хамгийн түгээмэл ба ялангуяа аортын өгсөх хэсгийг хамарсан дизсекци бүхий өвчтөнүүдэд. Бусад өөрчлөлтүүдэд аортын хос товгорын шинж, аортын хана шохойжиж дотогш шилжих, цагаан мөгөөрсөн хоолой баруун тийш шилжих, перикардийн шүүдэсжилт, зүрх томрох, зүрхний зүүн орой хэсэг бүдгэрэх, аортын хэлбэр алдагдах болон плеврийн шүүдэсжилт орно. Голт өргөсөхөд хүргэдэг бусад зүйлст лимфома, хавдар, аденопати болон томорсон бамбай булчирхай орно.


Аортын дизсекци хэрэв урагдсан бол цус тухайн талын плеврийн хөндийд орсноор гемотораксын шалтгаан болно. Рентген зурагт массив гемотораксын улмаас цээжний зүүн тал бүрэн бүдгэрсэн байна.


Допплертэй хэт авиан шинжилгээнд цусны урсгал илрэх, илрэхгүйд тулгуурлан жинхэнэ (улаан сум) болон хуурамч (шар сум) хөндийг ялгана. Хэт авиагаар мөн зүрхний хүчдэлийн үйл ажиллагааг үнэлэх, интимийн ханзархайн байрлалыг тогтоох, дизсекцийн тэлэлт, перикардийн шүүдэсжилт болон аортын дутагдал зэргийг ялангуяа аортын өгсөх хэсгийн дизсекци бүхий өвчтөнд тогтоох боломжтой.


CT нь аортын дизсекцийг найдвартай бөгөөд түргэн оношлох өөр нэг гайхалтай арга ба мэдрэг болон өвөрмөц байдал нь 90%-иас дээш байна. Тодосгогч бүхий CT сканаар дизсекцийн тэлэгдэлтийг харуулж, аортын жинхэнэ болон хуурамч 2 сувагийг тусгаарласан интимагийн таславчийг (шар сумаар заасан) тодорхойлж болно. Цуглуулсан зургийн тусламжтай 3 хэмжээст дүрслэлийг бий болгосноор мэс заслын төлөвлөгөөнд тусална. Дараалсан шинжилгээг мэс заслын дараах өвчтөн болон мэс заслын дараах хүндрэлийг үнэлэх зорилгоор хийдэг.


Соронзон резонанст дүрслэл (MRI) нь өөр нэгэн хөндлөн зүслэгт дүрслэлийн арга бөгөөд аортын дизсекцийг илрүүлэхэд мэдрэг хийгээд өвөрмөц чанар нь 90%-иас дээш байна. MRI-аар интимагийн ханзархайн байрлал, дизсекцийн тэлэгдэл болон аортын дутагдал илэрсэн эсэхийг найдвартай тогтоож болдог. MRI нь ямар нэг ионжуулах цацраг шаардахгүй бөгөөд зарим үр дүнг тодосгогчгүй гарган авах боломжтой. Энэ нь архаг дизсекци бүхий өвчтөний дахин давтагдах шинжилгээнд илүү тохиромжтой юм. Харамсалтай нь MRI нь яаралтай тусламжийн үед байнга хийгдээд байх боломжгүй байдаг.
Саггиталь gradient-echo MRI-д систолийн эрт үед урд байрлах жижиг жинхэнэ хөндийгөөс хойно байрлах том хуурамч хөндий рүү интимагийн ханзархайгаар цусны урсгал цоргин орж буй (улаан сумаар заав) нь харагддаг. Интимагийн таславч (шар сумаар заав) нь аортыг жинхэнэ болон хуурамч хөндий болгон хуваасан шугаман бүтэц юм.


Ангиографи нь аортын дизсекцийг оношлох сонгодог стандарт шинжилгээ юм. Энэ нь тухайн агшин дахь бодит байдлыг үзүүлэх ба мэс заслын төлөвлөгөөнд гайхалтай мэдээлэл өгдөг. Учир нь аортын нумаас гарсан судаснууд сайн ялгарсан байна. Жинхэнэ болон хуурамч хөндийг хоёуланг нь шууд шинжилж болно. Энэхүү процедурын үед тухайн аортын дизсекци муудах эсэх нь мэс засалчаас ихээхэн хамаарах ба ангиографи нь дизсекцийн бодит хүндрэл болдог. Орчин үеийн СТ болон MRI скантай болсон үед мэс заслын бус интервенци зөвлөсөн өвчтөнүүдэд ангиографи хийхээс татгалзах болсон.


Аортын дизсекцийн эмчилгээ нь миокардийн агшилтаас үүсэх урагч хүчийг бууруулахад чиглэсэн эрчимтэй цусны даралтын хяналтаас эхэлнэ. Энэхүү урагч хүч нь интимагийн давшингуй урагдал болон дизсекци цаашид томрох шалтгаан болдог. Нитропруссид, лабеталол болон дилтиазем зэрэг нь түгээмэл хэрэглэгддэг эмүүд юм. Наркотикууд болон опиатууд нь өвдөлтийг хянахад илүү тохиромжтой агентууд бөгөөд улмаар адренэрг идэвхижлийг бууруулдаг. Эмийн эмчилгээ нь хүндрэлгүй уруудах аортын дизсекцийн эмчилгээний сонголт юм. Өгсөх аорт болон аортын нумын дизсекцид яаралтай мэс засал хийгдэх ба ихэвчлэн Dacron-ийн залгаас ашиглан хуурамч хөндийг таглана. Мэс заслын нас баралт ойролцоогоор 10% байна. Судсан дотуурх мэс засал нь уруудах аортын дизсекцийн яаралтай, хүлээн зөвшөөрөгдсөн эмчилгээ юм. Зурагт 1960 онд Michael DeBakey эмчийн мэс засал хийж байна. Michael DeBakey эмч нь дизсекцийн аневризмыг Dacron-ий залгаасаар анх удаа амжилттай зассан юм.


Мэс заслын нас баралт өндөр байдгаас судалгаа шинжилгээ нь аортын дизсекцийг эрт оношлох, түүнээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэж байна. Гөлгөр булчингийн миозины хүнд гинжний моноклон эсрэгбие (зурагт үзүүлсэн) болох биохимийн маркер нь найдвар төрүүлж байгаа юм. Энэхүү сорил нь дизсекцийн эхний 12 цагт мэдрэг ба өвөрмөц чанар 90%-аас дээш байдаг боловч миокардийн шигдээсийн үед хэвийн байдаг. Бусад шинжилгээ судалгааны ололт амжилт нь Ehlers-Danlos хамшинж болон Марфаны хамшинж зэрэг аортын дизсекцийн генетик урьдал байдал бүхий өвчтөнүүдийг тодорхойлоход төвлөрч байна.

Эх сурвалж: Dissection, Aortic: Slideshow

Cold and flu - Ханиад ба томуу

Ханиад болон томуугийн аль алиных нь үед хамар битүүрэх, ядарч сульдах, хамар хоолой өвдөж, зовиурлах заримдаа халуурах зэрэг олон тооны шинж тэмдэг илэрдэгээс тэднийг нэгнээс ялгахад бэрхшээлтэй байдаг. Мөн түүнчлэн аль аль нь вирусын шалтгаант, өндөр халдвартай амьсгалын замын халдвар юм. Ханиад болон томуу нь хүнээс хүнд ханиах, найтаах юмуу вирусээр халдварлагдсан хүмүүсийн гар зэрэг вирус агуулсан гадаргуутай хүрэлцсэний дараа өөрийн нүд, хамар болон амандаа хүрэх үед дамждаг. Эрүүл байхын тулд анхаарах зүйлс нь гараа угаах, хэрэглэсэн эд зүйлсийг ариутгах түүнчлэн дархлаагаа дэмжих зэрэг бөгөөд эдгээр нь урьдчилан сэргийлэх түлхүүр хүчин зүйлс юм.
Ханиад нь жилд дунджаар 4 удаа дэгддэг ба улирлын хамаарал байдаггүй. National Institute of Allergy and Infectious Diseases-ийн мэдээлсэнээр хүүхдүүд хэдэн сард 12 удаа ханиад хүрч болдог байна. Эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдийг бодвол ханиад хүрэх нь илүү ба бүх амьсгалын дээд замын халдварын эрсдэл нь тамхичидад өндөр байдаг. Учир нь тамхи татах нь хамар болон хамрын ойр орчмын синусуудыг хуурайшуулдаг.
Ханиад нь ихэвчлэн богино хугацааны, бага зэргийн өвчлөл боловч өвөрмөц онцлогтой. Жишээ нь ханиад нь хоёрдогчоор чих болон синусын халдварт хүргэх ба эдгээр нь астма, эмфизем болон бусад уушигны архаг эмгэг бүхий хүмүүст онцгой аюул занал учруулдаг.

Томуу улирал нь ерөнхийдөө 12-3 сар хүртэл үргэлжилдэг ба энэ хугацааны турш хүн амын хагас нь томуугийн вирустэй учирсан байдаг. Энэ хугацаанд ханиад түр намждаг ба томуу нь ихээхэн залуу буюу настай хүмүүс болон чихрийн шижин, зүрхний эмгэг юмуу ДОХ зэргийн улмаас эсэргүүцэл буурсан хүмүүст аминд аюултай байна. Ихэнх хүмүүст томуу нь 2 долоо хоногийн дотор эдгэрдэг ба энэ хооронд ядарч сульдана. Өндөр эрсдэл бүхий бүлэгт илүү удаан хугацаагаар өвдөж болох ба хатгаа зэргээр хүндэрнэ. Томуугийн вакцин нь томууг үүсгэгч вирусээс өөрийгөө хамгаалахад туслах боловч томуугийн вирус нь бараг байнга мутацид орж байдгаас жил бүр шинэ вакцин шаардлагатай болдог.

Оношилгооны үе шат
Оношилгоо нь ихэвчлэн шинж тэмдэгт суурилна. Ерөнхийдөө та өөр бусад эрүүл мэндийн асуудалгүй юмуу шинж тэмдэг маш хүнд, хэдэн өдөрт намдахгүй биш л бол эмчээс зөвлөгөө авах шаардлагагүй.

Шинж тэмдэг
Ханиад
• Ихэвчлэн аажим явцтай, хоолой улайж хөндүүрлэх шинжээр эхэлнэ
• Хамраас ялгадас гарах хамар битүүрэх нь нэмэгдэнэ, хамраар амьсгалахад бэрхшээлтэй, хамрын синусуудын салст бүрхүүл хавагнасан
• Хоолой улайх, ханиалгах
• Толгой өвдөж болно
• Бага зэрэг халуурах

Томуу
• Толгой өвдөх, жихүүдэс хүрэх, хуурай ханиах болон ядарч сульдах байдлаар гэнэт эхэлнэ
• Эхэн үедээ 40°С-ээс өндөр халуурах ба хоёрдох юмуу гуравдахь өдрөөс буурна
• Хамар битүүрэх болон хоолойн улайлт дагалдана
• Хэдэн долоо хоногоор ядарч сульдана

Хэзээ эмчээс зөвлөгөө авах вэ?

Эмчийн анхаарал шаардлагатай зарим дохио шинжүүдэд дараах зүйлс орно:
• Амьсгалах үед цээжээр өвдөх
• Залгих болон амьсгалахад бэрхшээлтэй болох
• Дотор чихээр өвдөх
• Хүзүүний булчирхайнууд мэдэгдэхүйц хавдах
• Хамрын синусуудын хэсэгт нүүрээр хүчтэй өвдөх
• 72 цагаас дээш хугацаагаар 38°С-ээс дээш халуурах
• Толгой хүчтэй өвдөх
• Ханиах үед ногоон, шар эсвэл цустай цэр гарах

Хэвшсэн эмчилгээ
Худалдаанд шинэ вирусын эсрэг эмүүд гарч байгаа боловч амрах, шингэн их хэмжээгээр уух болон халуурах, булчин өвдөх зэрэгт аспирин, ибупрофен юмуу ацетаминофен (парацетамол) уух зэрэг хэвшсэн арга зам байсаар байна. Хэдий тийм ч томуугийн шинж тэмдэг бүхий хүүхэд, өсвөр насныханд аспирин агуулсан бүтээгдэхүүн өгөхгүй байх нь зүйтэй. Учир нь хэдий ховор боловч заримдаа Рей-ийн хамшинж гэгддэг аминд аюултай эмгэг үүсдэг байна.
Ханиад болон томуу нь вирусээр үүсгэгдэх тул ханиад болон томуу нь синус болон дотор чихний халдвар зэрэг бактерийн халдварыг үүсгээгүй л бол антибиотик хэрэглэх нь бага буюу огт үр нөлөөгүй байна. Эдгээр тохиолдолд антибиотик эмчилгээ хийх нь зүйтэй юм.
Томуугийн үед хамгийн сайн хэвшсэн арга хэмжээ бол хамгаалах бөгөөд томуугийн вакциныг томуугийн улирал эхлэхээс өмнө хийлгэнэ. Томуугийн вакцин нь эрүүл насанд хүрэгчидийг томуугаас 70-90 хувь сэргийлэх үр нөлөөтэй. Вакцин хийлгэж болохгүй хүмүүс (өндөгнөөс харшилтай юмууд саяхан өвдсөн (хатгаа г.м) учраас) болон вакцин хийлгээгүй өндөр эрсдэлтэй хүмүүст вирусын эсрэг эм тусална. Амантидин болон римантадин нь томуугийн А төрлийн өвчлөлийг багасгах ба өвчний эхний хэдэн хоногт тэдгээрийг өгнө. Шинэ эмүүд болох занамивир (Relenza)-ингаляциар өгдөг, озелтамивир (Tamiflu) А болон В төрлийн томуугийн вирусийг хоёуланг дарангуйлдаг гэж үздэг эдгээр эмүүдээр шинж тэмдэг илэрсэн эхний 2 өдрийн дотор эмчилж эхэлнэ. Relenza-г астматай, амьсгалалтын асуудалтай юмуу хүүхдэд зөвлөдөггүй. Хүүхдийг томуугаас сэргийлэхэд худалдаанд гараад буй хамрын цацлага хэлбэрийн вакцин (FluMist) үр нөлөөтэй нь тогтоогдоод байна.
Ханиад болон томуугийн эмчлэх өөр арга зам нь хамрын битүүг арилгах болон ханиалга намдаах эмүүд бөгөөд эдгээр нь шинж тэмдэгийг намдааж өгдөг боловч тэдгээрийг цусны даралт ихтэй, глаукомтай, чихрийн шижинтэй, зүрхний эмгэгтэй болон бусад олон өөрчлөлттэй хүмүүст анхааралтай хэрэглэх нь зүйтэй. Эмээс шалтгаалж илрэх гаж нөлөөнд нойрмоглох, толгой эргэх, нойргүйдэх зэрэг орно. Хэрэв эдгээр бүтээгдэхүүн нь таныг хамгийн ихээр зовоож буй шинж тэмдэгтэй тэмцдэг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Жишээ нь: антигистамин нь хамраас шингэн гоожих, нүднээс нулимс гарахын эсрэг үйлчилдэг бол аспирин юмуу ацетаминофен (парацетамол) нь өвдөлтийг намдаадаг.

Зовиурыг арилгах стратеги

Халдвар тараахаас сэргийлэх. Ханиад болон томууг үүсгэгч олонх вирус нь биеийн гадна, амьгүй обьект болон арьсан дээр 3-аас дээш цаг амьд байх боломжтой. Энгийн гар угаалт нь амьсгалын замын өвчлөлөөс сэргийлэх боломжгүй юм. Хамар болон нүдэндээ хүрэхээс зайлсхийх хэрэгтэй ба хүрсэн тохиолдолд халдвар эдгээр хэсгээр биед амархан нэвтэрдэг.
Шингэн уу. Ханиад томуунаас урьдчилан сэргийлэх, хурдан ангижрахын тулд хамгийн багадаа 64 унци, архины бус, каффейнгүй шингэн өдөр бүр ууж байх хэрэгтэй. Та өөрийгөө хангалттай хэмжээний шингэн авч байгаа эсэхээ шээс чинь өнгөгүй болсоноор мэдэж болно. Хэрэв ажил болон амьдарч буй орчин чинь хуурайшилттай бол ус сайн хэрэглэх нь хамгаас чухал. Хуурай агаар нь таны хамрын хөндийн салстуудад жижиг цав үүсэхийг дэмжиж, халдвар таны биемахбодид тархахад хүргэнэ. Та өвдсөн бол бүлээн шингэн нь цэр ховхорход тустай.
Халуун чинжүү (чили)-г туршаад үз. Чили нь капсайциныг агуулдаг ба энэ нь хамар болон хамрын синусын битүүрлийг сулруулж өгдөг. Хоолойн өвдөлтийн шинж тэмдэгүүдийг намдаахын тулд гаатай таблет, цай болон хандмалыг туршиж болно. Хэдий тийм ч эдгээр нь туулгах нөлөөтэй байдгийг анхаарна уу.

Эх сурвалж: Nutraceuticals: The Complete Encyclopedia of Supplements, Herbs, Vitamins and Healin Foods, page 84

Neurosyphilis - Мэдрэлийн тэмбүү

Мэдрэлийн тэмбүү гэдэг нь төв мэдрэлийн системийг хамарсан архаг тэмбүүгийн халдварын үр дүн юм. Treponema pallidum төв мэдрэлийн системд инвази болох нь эмчлэгдээгүй тэмбүүгийн эрт үед тохиолддог. Мэдрэлийн тэмбүүгийн ихэнх тохиолдол нь тархины бүрхэвчийн хүрээнд байдаг ч хүндэрсэн тохиолдолд паренхимд нэвтрэх нь бий. Антибиотик эмчилгээнээс өмнө мэдрэлийн тэмбүү нь тэмбүүтэй өвчтөнүүдийн 25-35%-д тохиолддог байжээ. Орчин үед мэдрэлийн тэмбүү нь ХДХВ бүхий өвчтөнүүдэд түгээмэл тохиолддог.
Хоёрдогч тэмбүү бүхий өвчтөнүүдийн 35-40% нь шинж тэмдэггүй төв мэдрэлийн системийн тэмбүүтэй байдаг ба эдгээр нь тархи нугасны шингэний шинжилгээгээр тодорхойлогддог. Үүнд:
o Лейкоцитийн тоо, уургийн түвшин юмуу глюкозын түвшин өөрчлөгдөх
o Venereal Disease Research Laboratory (VDRL)-ийн эсрэгбиеийн сорил эерэг гарах

Эмнэл зүй
Тэмбүүгийн олон тооны өөрчлөлтүүд нь цаг хугацаанаас хамаарна. Гуравдугаар үеийн буюу хожуу илэрсэн тэмбүүгийн өөрчлөлтүүд нь жижиг судасны эндартеритаас шалтгаалсан байх ба энэ нь ихэвчлэн төв мэдрэлийн системийн ваза вазорумыг хамарсан байдаг. Гуравдугаар үеийн тэмбүүг үүсч хөгжихөд нөлөөлөх хүчин зүйлс одоогоор тодорхойгүй байна. Гуравдугаар үеийн тэмбүү нь дараах 3 төрөлтэй.
1. Мэдрэлийн тэмбүү
2. Зүрх-судасны тэмбүү
3. Хожуу илэрсэн хоргүй (гумма) тэмбүү

Анхдагч тэмбүүгийн үед цочмог болон цочмогдуу асептик менингит илэрдэг. Тиймээс мэдрэлийн тэмбүү нь өргөн хүрээг хамарч, эрт илэрч болдог. Эмнэлзүй болон лабораторын шинжилгээний өөрчлөлтүүдэд тулгуурлан мэдрэлийн тэмбүүг дараах 6 төрөлд ангилж үзнэ.

1. 1-р төрөл: Мэдрэл-сэтгэцийн (хамгийн түгээмэл илэрдэг) өөрчлөлт (психоз, солиорол болон тэнэгрэл)
2. 2-р төрөл: Тархины судасны өөрчлөлт (тархины судасны шалтгаантай цочмог, хэсэг газрын мэдрэлийн гажуудал эсвэл дүрслэл оношилгоогоор харвалт батлагдах)
3. 3-р төрөл: Нүдний (увеит, хараа алдах, харааны мэдрэлийн дисфункци илрэх)
4. 4-р төрөл: Миелопати (цочмог, цочмогдуу юмуу архаг нугасны дисфункци. Үүнд tabes dorsalis багтана.)
5. 5-р төрөл: Таталт (Хоёрдогчоор бүх биеийг хамарсан болон хамраагүй хэсэгчилсэн таталт, миоклонус)
6. 6-р төрөл: Тархины торлог/гавлын мэдрүүлийн (тархины торлог болон гавлын мэдрүүл хязгаарлагдалтын шинжүүд)

Мэдрэлийн тэмбүүгийн шинж тэмдэг нь ихэвчлэн төвийн гаралтай байх ба доор дурдсан шинж тэмдэгүүд илэрнэ.
• Зан араншин өөрчлөгдөх – 33%
• Атакси – 28%
• Харвалт – 23%
• Нүдний шинж тэмдэгүүд (хараа бүрэлзэх, өнгөний мэдрэмж буурах, фотофобиа) – 17%
• Шээс ялгаралтын шинж тэмдэгүүд (давсаг сулрах) – 17%
• Хурц өвдөлт (төвөнх, хэвлий, бусад эрхтэний) – 10%
• Толгой өвдөх – 10%
• Толгой эргэх – 10%
• Сонсгол алдагдах – 10%
• Татах – 7%

Мэдрэлийн тэмбүүгийн бодит үзлэгээр илрэх өөрчлөлтүүд.
• Рефлекс сулрах – 50%
• Мэдрэхүйн алдагдал (проприорецепторын үйл ажиллагаа буурах, доргилтын мэдрэмж буурах) – 48%
• Хүүхэн харааны өөрчлөлт (анизокориа, Argyll Robertson-ы хүүхэн хараа) – 43%
• Гавлын мэдрэлийн нейропати – 36%
• Тэнэгрэл, галзуурах юмуу параноиа – 35%
• Ромбергийн шинж – 24%
• Шаркотын шинж – 13%
• Гипотони – 10%
• Харааны атрофи – 7%

Мэдрэлийн тэмбүү нь 2 ерөнхий хэлбэртэй.
1. Төв мэдрэлийн системийн эрт үеийн нэрвэгдэл бүхий тархины бүрхүүлийн хүрээнд хязгаарлагдсан (Шинж тэмдэггүй мэдрэлийн тэмбүү, Цочмог тэмбүүгийн менингит, Менинговаскуляр тэмбүү)
2. Паренхимийг хамарсан (Ерөнхий парези, Tabes dorsalis, Харааны атрофи)

Эмнэлзүйн дараах хэлбэрүүдтэй байна.
1. Шинж тэмдэггүй мэдрэлийн тэмбүү
2. Цочмог тэмбүүгийн менингит
3. Менинговаскуляр тэмбүү (эндартерит)
4. Ерөнхий парези
5. Tabes dorsalis (мэдрэхүйн нейроны удаан хугацааны дегенераци)
6. Харааны атрофи

Мэдрэлийн тэмбүүгийн хожуу хэлбэр (tabes dorsalis болон ерөнхий парези)-үүд антибиотик эмчилгээ бий болсоноос хойш маш ховор тохиолдох болжээ. Өнөө үед хамгийн түгээмэл тохиолддог нь шинж тэмдэггүй юмуу шинж тэмдэг бүхий менингит юм.

Шинж тэмдэггүй мэдрэлийн тэмбүү
Шинж тэмдэггүй мэдрэлийн тэмбүү нь тархи-нугасны шингэнд VDRL сорил эерэг гарсанаар тодорхойлогдоно. Тархи-нугасны шингэн авахдаа судас гэмтээж улмаар тархи-нугасны шингэнтэй цус холилдохоос сэргийлэх хэрэгтэй учир нь үүний улмаас хуурамч эерэг үр дүн гардаг. Мэдрэлийн эмгэгийн шинж тэмдэг илрэхгүй.
Тархи нугасны шингэнд ихэвчлэн уургийн түвшин ихсэх, лимфоцитик плеоцитоз болон глюкозын түвшин хэвийн хэмжээнд байх зэрэг өөрчлөлт илэрнэ. Хоёрдогч тэмбүү бүхий өвчтөнүүдийн 30%-д нь тархи-нугасны шингэн эмгэг өөрчлөлттэй байна. Мэдрэлийн тэмбүү бүхий өвчтөнүүдийн 10%-д тархи-нугасны шингэний уургийн түвшин 46 mg/dL, 70%-д нь 46-100 mg/dL, 10%-д нь 100 mg/dL-ээс их байна. Тархи-нугасны шингэний цагаан эсийн тоо өвчтөнүүдийн 70%-д хэвийн байх ба 20%-д нь 5-10/µL, 10%-д нь 10/µL-ээс их байна.

Цочмог тэмбүүгийн менингит
Цочмог тэмбүүгийн менингит нь ихэвчлэн халдвар авсанаас хойш эхний нэг жилд тохиолдох ба тохиолдолын 10% нь хоёрдогч тууралт гарах үед оношлогддог. Өвчтөнд толгой өвдөх, тархины бүрхэвч цочролын шинж (хүзүүний хөшингө, толгой өвдөх, дотор муухайрах, бөөлжих) болон гавал тархины мэдрэлийн эмгэг өөрчлөлт, ялангуяа харааны мэдрэл, нүүрний мэдрэл болон сонор-тэнцвэрийн мэдрэлийн эмгэг өөрчлөлт илэрнэ. Ховор тохиолдолд тархины оронд нугасыг гэмтээснээр хэсэг газрын булчин сулрал болон мэдрэхүй алдагдалын шалтгаан болно. Менингит нь өөрөө аяндаа зүгээр болох ч эмчлээгүй тохиолдолд идэвхитэй халдвар цааш үргэлжлэх ба хожим илрэхдээ илүү хүнд мэдрэлийн тэмбүүгээр илэрнэ.

Менинговаскуляр тэмбүү
Менинговаскуляр тэмбүү нь анхдагч тэмбүүгийн халдвараас хойш хэдэн сараас 10 жил (дунджаар 7 жил)-ийн дараа тохиолдоно. Эндартерит нь эмгэг судлалд судас орчмын үрэвсэлээр (дунд хэмжээтэй судсанд илрэх Heubner-ийн артерит, жижиг гавлын гаднах судсанд илрэх Nissl-Alzheimer артерит) илэрнэ. Энэ нь интимагийн фибробластик пролифераци, медиагийн нимгэрэл болон адвентицийн лимфоцит хийгээд сийвэнт эсийн нэвчдэс бүхий фиброзлог болон үрэвсэлт өөрчлөлтийн улмаас бий болно. Ховор тохиолдолд аневризмын тэлэгдэлийг бий болгоно. Хөндийн нарийсалт нь тархины судасны тромбоз, ишеми, судасны бөглөрөл болон шигдээсийн урьдал хүчин зүйл болдог. Менинговаскуляр тэмбүү нь өвөрмөц шинж тэмдэг илрэхээс өмнө хэдэн долоо хоногоос хэдэн сар үргэлжилсэн өвөрмөц бус шинж тэмдэгтэй байна. Эдгээр өвөрмөц бус шинж тэмдэгт нэг талын мэдээгүйжилт, парестези, дээд юмуу доод мөчдийн сулрал, толгой өвдөлт, тэнцвэр алдагдал, нойргүйдэл болон зан араншин өөрчлөгдөх зэрэг сэтгэцийн эмгэг өөрчлөлтүүд орно. Өвөрмөц шинж тэмдэг эхлэхдээ тасалданги байдлаар юмуу эсвэл хэдэн өдрийн турш үргэлжлэх удаан явцтайгаар эхэлнэ. Хэдий тийм ч энэ нь мөн халдварт артеритаар илрэх ба ишемийн харвалтын шалтгаан болдог. Эдгээр үр дүн нь залуу өвчтөнүүдэд илүү түгээмэл илэрдэг. Ангиографийн тусламжтай цусны судасны нарийссан хэсэг болон бүтэн бөглөрлийг тодорхойлох боломжтой.

Tabes dorsalis
Tabes dorsalis нь мэдрэхүйн нейроны удаан хугацааны дегенераци юм. Дегенерацид өртдөг мэдрэлүүд нь нугасны арын багана болон арын ёзоорын мэдрэхүйн нейронууд байна. Tabes dorsalis-ийн шалтгаан нь демелинжилт бөгөөд эмчлэгдээгүй тэмбүүгийн халдварын улмаас бий болно. Эхний халдвараас хойш шинж тэмдэг илрэлгүй хэдэн арван жил болдог. Илрэх шинж тэмдэгт ядарч сульдах, рефлекс буурах, ямар нэг обьектив шалтгаангүйгээр арьсанд өвдөлт мэдрэгдэх буюу парестези, гэнэтийн түлж буй мэт өвдөлт, хатгах мэт мэдрэмж болон гипоэстези, үений давшингуй дегенераци, координаци алдагдах, хүчтэй өвдөх болон гажуу мэдрэх (глоссодиня-ам түлэгдэх мэт мэдрэмж), зан араншингийн өөрчлөлт, тэнэгрэл, дүлийрэл, харааны алдагдал болон гэрлийн хариу урвал алдагдах (Argyll Robertson-ы хүүхэн хараа-хоёр талын хүүхэн хараа жижигрэх. Өвчтөн ойрын обьект дээр фокуслахад хүүхэн хараа нарийсах боловч тод гэрэлд хүүхэн хараа нарийсахгүй) орно. Нугасны рефлексийн мэдрэхүйн нум гэмтсэний улмаас араг ясны булчин гипотоник болдог. Өвдөгний угз татах, болон тойгны рефлекс буурах (Westphal-ийн шинж гэнэ) зэрэг шөрмөсний гүний рефлексүүд буурах юмуу алга болдог. Хэрэв эмчлэлгүй орхивол tabes dorsalis нь парализ, тэнэгрэл болон сохролд хүргэнэ. Мэдрэлийн гэмтэл нэгэнт бий болсон бол эргэж сэргэхгүй. Энэхүү эмгэг нь эрэгтэйчүүдэд эмэгтэйчүүдээс илүү их байна. Эхлэл нь ихэвчлэн амьдралын дунд үед тохиолдоно. ХДХВ-ийн халдвартай холбоотой tabes dorsalis-ийн тохиолдол нэмэгддэг.


Нугасны хөндлөн зүслэгт арын баганыг хамарсан тэмбүүгийн деструкцийг (дээд төв хэсэг дэхь цайвар талбай) харуулжээ. Энэ нь биеэс тархи руу мэдрэхүйн мэдээллийг дамжуулдаг.

Ерөнхий парези
Ерөнхий парези нь тэмбүүгийн халдвараас шалтгаалсан төв мэдрэлийн систем болон тархийг хамарсан мэдрэл-сэтгэцийн өөрчлөлт юм. Энэ нь эхэндээ сэтгэцийн эмгэг гэж тооцогдож байсан ба шинжлэх ухаанд 19-р зууны орчим мэдэгдсэн байна. T pallidum-ийн халдвар авсанаас хойш 20-30 жилийн дараа ерөнхий парези илэрнэ. Эмгэг судлалд энэ нь фиброз, мөхлөгөнцөрт эпендимит, холтослогийн паренхимийн дегенераци (атрофи, глиоз) болон эдэд наалдсан спирохет бүхий судас орчмын болон тархины бүрхэвчийн архаг үрэвсэлээр тодорхойлогдоно. Илүү хөгжсөн шатанд Fisher-ийн товруу илэрнэ. Эдгээр товруунууд нь тархины паренхим дахь жижиг миелинжээгүй гэмтэлүүд бөгөөд голчлон духны болон зулайн холтослогт байрлана. Өвчтөнд ихэвчлэн сэтгэцийн шинж тэмдэг далдуур илрэх ба хамгийн түрүүнд өвчтөний гэр бүлийнхэн болон найз нар нь мэдсэн байдаг. Ерөнхий парези нь мэдрэлийн тэмбүүгийн хүнд илрэл юм. Энэ нь архаг тэнэгрэл бөгөөд эцэстээ 2-3 жилийн дотор үхэлд хүргэнэ. Ерөнхийдөө энэ үед өвчтөн нь давшингуй зан араншингийн өөрчлөлттэй, ой санамжаа алдсан, өөрийгөө хянах чадвар муудсан байна. Илүү ховор тохиолдолд өвчтөнүүд нь психоз, депресс болон солиоролтой болсон байна. Тархины дүрслэл оношилгоонд ихэвчлэн атрофи илэрнэ.

Харааны атрофи
Харааны тэмбүү нь шинээр бий болж буй тахал юм. Тэмбүү нь нүдийг хамрахдаа ихэвчлэн урд талын увеит юмуу панувеит (мөхлөгөнцөрт болон мөхлөгөнцөрт бус), ретинит, торлогийн васкулит, витреит болон папиллит байдлаар илэрнэ. Фотофобиан шинжүүд тодорхой илэрдэг. Эдгээр бүх шинж тэмдэг нь мэдрэлийн тэмбүүгийн нийтлэг эмчилгээ болох булчинд пенициллин-G тарих эмчилгээнд арилна. Харааны атрофи нь хожуу үеийн тэмбүүгийн харьцангуй түгээмэл илэрдэг өөрчлөлт юм. Солонгон бүрхэвч урд линзтэй наалдаж болох ба үүний улмаас хүүхэн хараа хөдөлгөөнгүй болдог. Үүнийг Argyll Robertson-ы хүүхэн хараатай андуурч болохгүй.

Ялган оношилгоо
• Хэрэв гавлын мэдрүүлийн саажилт илэрсэн бол бусад суурийн менингит байж болохыг анхаарна. Бусад организмын шалтгаант цочмог менингит мөн байж болно.
• Менинговаскуляр тэмбүү нь харвалттай төстэй шинжээр илэрдэг. Энэ тохиолдолд бусад бүх судас бөглөрлийн болон ишемийн харвалтын шалтгааныг магадалж үзнэ.
• Хэрэв гумма илэрсэн бол анхдагч хавдар болон хорт хавдарын метастаз зэрэг бусад эзэлхүүнт эмгэгүүдээс ялган оношилно.
• Ерөнхий парези нь сэтгэцийн шинж тэмдэгүүдтэй андуурагдах ба үүнд солиорол, тэнэгрэл, галзуурах, психоз, зан араншингийн өөрчлөлт болон сэтгэл гутрал орно.
• Tabes dorsalis нь нугасны цочмогдуу дегенераци юм. Үүнийг Multiple sclerosis-той заавал ялган оношилно. Argyll Robertson-ы хүүхэн хараа нь Tabes dorsalis байж болохыг илтгэнэ.

Лабораторын шинжилгээ
Мэдрэлийн тэмбүүг нэг шинжилгээгээр хангалттай өвөрмөц болон мэдрэгээр эцсийн байдлаар оношлох лабораторын сорил байхгүй байна. Тэмбүүг оношлох нь бусад халдварыг оношлохоос харьцангуй хүнд хэвээр байсаар байгаа юм. Тэмбүүгийн үүсгэгч нь өсгөвөрт хангалттай ургадаггүй тул оношилгоог халдварын эсрэг иммунологийн хариу урвал юмуу идэвхитэй шанкр болон кондиломагаас организмыг илрүүлэхэд тулгуурлан гүйцэтгэж байна.
Тэмбүүгийн үеийн арьсны гэмтэлээс бараан талбайд микроскопиор харах нь хамгийн өвөрмөц техник болдог. Энэ нь салслаг эксудатаас амьд трепонемаг илрүүлдэг арга юм.
Саяхан T pallidum-ийн геномын дарааллыг бүрэн тогтоосон нь оношилгооны сорилыг сайжруулж болох юм. Хэдий тийм ч серологийн шинжилгээ нь одоо үед стандарт сорил болоод байна.
Мэдрэлийн тэмбүүг оношлох нь тархи-нугасны шингэнийг шинжилдэг. Шинжилгээнд гарах өөрчлөлтүүдэд дараах зүйлс орно.
• Уургийн түвшин нэмэгдэх
• Плеоцитоз
• Тархи-нугасны шингэнд VDRL сорил эерэг гарах

Өвчтөнүүдийн 70-аас дээш хувьд уургийн түвшин нэмэгдэлт болон плеоцитоз илэрсэн байдаг. Тодорхой бус хугацаагаар юмуу 1-ээс дээш жил эмчилгээ хийлгээгүй бүх өвчтөнд тархи-нугасны шингэний шинжилгээ хийхийг зөвлөдөг.

Дүрслэл оношилгоо

50 настай эрэгтэй, сүүлийн 3 сарын турш давшингуй тэнэгрэлийн өгүүлэмжтэй, таталт илэрсэн. Серологийн шинжилгээгээр идэвхитэй мэдрэлийн тэмбүү батлагдсан.

Зураг А: Дунд тархины түвшин дэхь FLAIR image, хөндлөн зүслэг

Зураг В: Гүүрийн түвшин дэхь FLAIR image, хөндлөн зүслэг. Хоёр талын, тэгш бус, чамархайн дэлбэн дэхь гиперинтенсив дохиолол. Баруун нь зүүнээсээ их ажээ.

Зураг С: Дунд тархины түвшин дэхь Т1 weighted image, хөндлөн зүслэг. Зурагт зүүн чамархайн дэлбэнгийн бага зэргийн атрофи харагдаж байна. Энэ нь тэр хэсгийн чамархайн эвэр тэлэгдсэн байгаагаар батлагдана.


Тархины CT шинжилгээнд чамархайн эвэрийн томрол (зүүн талын зураг) болон хажуугийн ба гуравдугаар ховдолын томрол (баруун талын зураг) илэрчээ.


Тархины MRI-н зурагт бага зэрэг томорсон хажуугийн ховдолууд (зүүн талын зураг) болон хипокампийн атирааг хамарсан чамархайн дэлбэнгүүдийн дунд хэсгийн гиперинтенсив дохиолол илэрчээ.

Эх сурвалж:
Harrison’s Principles of Internal Medicine, 14th edition, volume 1, page 1027
http://www.medscape.com/viewarticle/442908_2
http://emedicine.medscape.com/article/1169231-overview
http://en.wikipedia.org/wiki/Syphilis#Neurosyphilis
http://en.wikipedia.org/wiki/General_paresis
http://en.wikipedia.org/wiki/Tabes_dorsalis

Saltpipe - Давсан гаанс

Астма, харшил, бронхит болон амьсгалын замын халдваруудын үед хэдэн хэдэн төрлийн байгалийн эмчилгээг ашиглаж байгаа нь бидний хүүхдүүдийн амьсгалыг саадгүй болгоход тусалсаар байна.
Унгар, Румин болон Украйн зэрэг зарим зүүн Европын орнуудад давсан хонгил гэгддэг байгалийн эмчилгээг ашиглаж байгаа ба энэ нь давстай тэнгисийн агаарын үр нөлөөгөөр амьсгалалттай холбоотой асуудлыг хөнгөлж, амьсгалын үйл ажиллагааг дэмжихэд тусалдаг ажээ. Давсны талстууд нь амьсгалалтыг хөнгөвчилж, найтаалга, ханиалга, амьсгал богиносолтыг намдааж, уушгийг цэвэрлэснээр дархлаа тогтолцоог сайжруулдаг байна. Энэхүү арга нь байгалийн, эмгүй эмчилгээ бөгөөд амьсгалтай холбоотой шинж тэмдэг болон стероид, антигистамины хэрэглээг мэдэгдэхүйц бууруулдаг.

Elipipe гэгддэг хүүхдэд зориулсан давсан гаанс нь заан хэлбэрийн шаазан гаанс бөгөөд Elipipe-ийг өдөр бүр хэрэглэснээр доорх нөхцөл байдлуудын улмаас бий болсон амьсгалын асуудлуудыг хөнгөлөх боломжтой.
• Астма, харшил
• Амьсгалын замын халдварууд, амьсгалд бэрхшээлтэй байх
• Ханиад, хяхтнаа амьсгал
• Тогтвортой ханиалга, цээжний ханиалга
Elipipe нь давсан хонгилын үр нөлөөг ашигладаг аюулгүй эмчилгээ бөгөөд хүүхдэд гэрийн нөхцөлд ямарч үед хэрэглэж болно. Энэ нь ямар нэг гаж нөлөө байхгүй, хуримтлал үүсгэдэггүй байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн юм.

http://www.thesaltpipe.co.uk/children/elipipe.htm?gclid=CLGpmaWtuqACFSgnawod-jSF1A

PET scan

Позитрон эмиссион томографи (Positron emission tomography-PET) буюу PET скан нь цөмийн анагаах ухааны дүрслэл оношилгооны нэг төрөл юм.
Цөмийн анагаах ухаан нь анагаах ухааны дүрслэл оношилгооны нэг төрөл бөгөөд энэ нь бага хэмжээний цацраг идэвхит материалыг олон төрлийн хорт хавдар, зүрхний өвчин болон биемахбодийн бусад шаардлагатай эмгэг өөрчлөлтүүд зэрэг олон төрлийн өвчиний оношилгоо, эмчилгээнд ашигладаг.
Цөмийн анагаах ухаан буюу радионуклид дүрслэл нь инвазив бус, ихэнхдээ өвдөлтгүй сорил бөгөөд эмчид аль нэг өвчинийг оношилоход тусалдаг ба энэ төрлийн дүрслэл оношилгоо нь radiopharmaceuticals юмуу тэмдэгт атом гэгддэг цацраг идэвхит материалыг ашигладаг.
Ямар төрлийн цөмийн шинжилгээ хийлгэхээс шалтгаалж тэмдэгт атомыг венийн судсанд тарих, залгиулах эсвэл хий байдлаар амьсгалуулах бөгөөд эцсийн дүндээ тэмдэгт атом нь эрхтэн юмуу шинжилж буй биеийн хэсэгт хуримтлагдаж гамма цацраг хэлбэрээр энерги ялгаруулдаг. Энэхүү энерги нь гамма камер, PET (positron emission tomography) скан хэмээх төхөөрөмжид бүртгэгдэнэ. Өнөө үед энэхүү төхөөрөмж нь биемахбодид абсорбцлогдсон тэмдэгт атомын хэмжээг хэмжих компьютертэй хамт ажиллаж эрхтэн, эдийн бүтэц, үйл ажиллагааг хоёуланг илтгэх тусгай зургийг гаргадаг.

Дүрслэл оношилгооны PET скан болон CT технологийн хослолыг ашиглан авсан зураг

Зарим төвүүдэд цөмийн анагаах ухааны дүрслэл нь СТ болон MRI-тай нийлж улам боловсронгуй болжээ. Эдгээр нь хоёр ялгаатай шинжилгээний мэдээллийг харилцан хамааралтайгаар нэг зураг дээр гаргаж өгсөнөөр илүү нарийвчлалтай мэдээлэл авах, оношийг баттай тавих боломж олгож байна. Түүнчлэн орчин үед үйлдвэрлэгчид дан фотон цацруулагч компьютерт томографи/компьютерт томографи (SPECT/CT) болон позитрон цацруулагч томографи/копьютерт томографи (PET/CT)-г нэгтгэж хийх болсоноор нэг удаагийн шинжилгээгээр 2 дүрслэл оношилгоог зэрэг гүйцэтгэх боломжтой болжээ.
PET скан нь цусны урсгал, хүчилтөрөгчийн хэрэглээ болон глюкозын метаболизм зэрэг биемахбодийн чухал үйл ажиллагааг хэмжсэнээр эмч эрхтэн, эдийн үйл ажиллагаа ямархуу байгааг үнэлэхэд тусална.
СТ дүрслэл нь рентген цацрагийг ашигладаг төхөөрөмж ба зарим тохиолдолд тодосгогч материалыг ашигласнаар биемахбодийн дотоод зураг болон олон төрлийн дүрслэлүүдийг гаргана. Эдгээр зургийг дараа нь радиологич уншиж тайлбарлана. СТ дүрслэл нь биемахбодийн анатомын талаарх гайхалтай мэдээллийг өгдөг.
Өнөө үед ихэнх PET скан нь PET болон СТ-тэй хосолж ажилладаг болсон ба хосолсон PET/СТ скан нь биемахбодийн доторх эмгэг өөрчлөлт бүхий бодисын солилцоотой хэсгийн зургийг гаргаж өгдөг. Хосолсон скан нь энэхүү 2 сканыг тус тусад нь гүйцэтгэснээс илүү тодорхой онош тавих боломж олгодог гэж үзэж байна.

Хавсарсан PET/CT сканаар авсан бүтэн биеийн зураг

Хавсарсан PET/MRI сканаар авсан тархины зураг

PET болон PET/СТ-ийг түгээмэл ашигладаг зарим процедур
PET болон PET/СТ сканыг дараах зүйлст ашиглана.
• Хорт хавдарыг илрүүлэх
• Хорт хавдар биеэр тархсан эсэхийг илрүүлэх
• Хорт хавдарын эмчилгээ зэрэг эмчилгээний төлөвлөгөө үр нөлөөтэй эсэхийг үнэлэх
• Эмчилгээнд хорт хавдар багассан эсэхийг тогтоох
• Зүрхний булчингийн цусны урсгалыг тодорхойлох
• Зүрхний хэсгүүд дэхь зүрхний дайрлага, миокардийн шигдээсийн үр нөлөөг тодорхойлох
• Ангиопласти, coronary artery bypass surgery зэрэг процедур гүйцэтгэснээр зүрхний булчингийн хэсгүүдэд гарах үр ашгийг тооцох
• Хавдар, ой санамжийн өөрчлөлт, таталт болон төв мэдрэлийн системийн бусад өөрчлөлт зэрэг тархины эмгэг өөрчлөлтүүдийг үнэлэх
• Эрүүл хүний тархи болон зүрхний үйл ажиллагааны зураглалыг гаргах

PET болон PET/СТ машин ямар харагддаг вэ?
Позитрон эмиссион томографи (PET) скан нь дундаа нүхтэй, дугуй хэлбэрийн том машин бөгөөд СТ болон MRI-тай адилхан. Энэхүү машин нь дотроо олон тооны бүртгэгч цагирагуудтай ба эдгээр нь биеийн дотоод дахь тэмдэгт атомын цацруулсан энергийг бичиж авдаг.

Түгээмэл ашигладаг позитрон эмиссион томографи (PET)-ийн тоног төхөөрөмж

16 зүслэг бүхий PET/CT скан

СТ скан нь ихэвчлэн том хайрцаг маягийн машин бөгөөд голдоо нүхтэй, жижиг хонгилтой байна. Шинжлүүлэгч нь шинжилгээний нарийн ширээн дээр хэвтэх ба энэхүү ширээ нь машины төвд байрлах богино хонгилоор орж гарч хөдөлж байдаг. Рентген хоолой болон электрон рентген туяа бүртгэгч цагирагуудын харалдаа байрлаж шинжлүүлэгчийг тойрон эргэлддэг. Компьютерийн хэсэг нь бүртгэгчээс дүрслэлийн талаарх мэдээллийг авч боловсруулах ба тусдаа өрөөнд байрлана. Технологич шинжилгээний үед сканер болон мониторыг удирдан ажиллуулна.
Хавсарсан PET/CT сканер нь СТ болон PET сканерыг хоёуланг нь нэгтгэсэн байх ба PET болон CT скантай адил байна.
Компьютер нь гамма камер болон рентген хоолойноос авсан мэдээллийг зураг болгон бүтээдэг.

Шинжилгээ хэрхэн хийгддэг вэ?
Ердийн рентген шинжилгээний үед рентген цацрагийг таны биеийн гаднах эх үүсвэрээс таны биеэр нэвтрүүлж зураг авдаг. Цөмийн анагаахын шинжилгээний үед үүний эсрэгээр radiopharmaceutical болон тэмдэгт атом гэгддэг цацраг идэвхит материалыг ашигладаг ба үүнийг цусны урсгалд тарих, залгиулах юмуу хий байдлаар амьсгалуулдаг. Энэхүү цацраг идэвхит материал нь шинжилгээний үед таны биемахбодийн хэсэг болон эрхтэнд хуримтлагдаж гамма туяаны төрөл болох бага хэмжээний энергийг гаргадаг. Гамма камер болон PET скан нь энэхүү энергийг бүртгэж аваад компьютерийн тусламжтай таны биеийн эдүүд болон эрхтэнүүдийн бүтэц, үйл ажиллагааг хоёуланг нь нэг бүрчлэн бүтээнэ.
Бусад дүрслэлийн технологиос ялгаатай нь цөмийн анаагах ухааны дүрслэлийн шинжилгээ нь анатоми болон бүтцийн зураг дээр харьцангуй бага төвлөрдөг ба бодисын солилцооны хувь, бусад олон төрлийн химийн бодисын идэвхижлийн түвшин зэрэг биеийн дотоод дахь физиологийн процессуудыг дүрслэхэд илүү ач холбогдол өгдөг. Нягтрал ихтэй талбайнуудыг “халуун толбо” гэж нэрлэдэг ба энэ нь тэмдэгт атом их хэмжээгээр хуримтлагдсан болон бодисын солилцооны идэвхи өндөр байгаа талбайг тэмдэглэдэг. Нягтрал бага талбайнуудыг “хүйтэн толбо” гэдэг бөгөөд тэмдэгт атом концентраци бага болон бодисын солилцооны идэвхи бага талбайг илтгэнэ.

Процедур хэрхэн явагддаг вэ?
Цөмийн анагаах ухааны дүрслэл нь ихэвчлэн амбулаторийн нөхцөлд хийгдэнэ. Шинжлүүлэгч шинжилгээний ширээн дээр байрлана. Хэрэв шаардлагатай бол сувилагч шинжлүүлэгчийн гарт судсаар шингэн залгадаг.
Таны ямар төрлийн цөмийн шинжилгээ хийлгэхээс шалтгаалж тодорхой тунгаар тэмдэгт атомыг судсаар тарих, залгиулах юмуу амьсгалуулдаг.
Тэмдэгт атом таны бүх биеэр дамжин судалж буй эрхтэн, эдэд абсорбцлогдоход ойролцоогоор 60мин шаардлагатай. Та тайван байж, хөдлөх болон ярихаас сэргийлэх хэрэгтэй.
Та бага зэрэг тодосгогч материал ууснаар энэ нь гэдсэнд хуримтлагдаж улмаар радиологич эмчид шинжилгээг тайлбарлахад хялбар болно.
Үүний дараагаар та PET/CT скан руу орсоноор шинжилгээ эхэлнэ. Та шинжилгээний туршид сканнерт байх хэрэгтэй. СТ скан түрүүлж хийгдэх ба үүний дараа PET скан хийгдэнэ. PET скан хийгдсэний дараа хоёрдахь тодосгогчтой СТ скан хийгдэнэ. СТ скан 2минутаас бага хугацаанд хийгдэх ба PET сканд 20-30мин шаардлагатай. Нийт шинжилгээний хугацаа ойролцоогоор 30мин байна.
Ямар эрхтэн, эдийг шинжилж байгаагаас хамаарч бусад тэмдэгт атом болон эмийн бодис бүхий нэмэлт шинжилгээ шаардлагатай болж болох ба энэ нь шинжилгээний хугацааг 3 хүртэл уртасгаж болно. Жишээ нь: хэрэв та зүрхний эмгэгийг шинжлүүлж байгаа бол дасгалын өмнө болон дараа PET скан хийлгэх эсвэл зүрхний цусны урсгалыг нэмэгдүүлэх эм хэрэглэхээс өмнө болон хэрэглэсний дараа PET скан хийлгэх шаардлагатай.
Шинжилгээ дууссаны дараа технологич нэмэлт зураг хэрэгтэй эсэхийг шалгах хүртэл хүлээх хэрэгтэй. Заримдаа тодорхой хэсгийн бүтцийг сайн харагдуулах болон тодруулахын тулд нэмэлт зураг авдаг.

Процедурын үед болон дараа та юу мэдэрч болох вэ?
Ихэнх цөмийн анагаахын шинжилгээ нь өвдөлтгүй бөгөөд ховорхон тохиолдох таагүй байдал юмуу гаж нөлөө илэрнэ.
Хэрэв тэмдэгт атомыг судсаар хийх бол та бага зэргийн зүүгээр хатгахыг мэдрэх болно. Цацраг идэвхит материалыг таны гарын судсанд тарьсан бол та гараар тань дээш өгсөх хүйтэн мэдрэмжийг мэдрэх боловч ихэвчлэн өөр бусад гаж нөлөө байдаггүй.
Залгиулах үед тэмдэгт атом нь үл ялиг амтагдах юмуу эсвэл огт амтагдахгүй. Амьсгалуулах үед та өрөөний агаараар амьсгалахаас өөр ямар нэг ялгаа мэдрэхгүй.
Зарим процедурын үед таны давсганд катетер тавьж болох бөгөөд энэ нь түр зуурын таагүй байдлыг үүсгэнэ.
Цөмийн дүрслэл оношилгоо нь өвдөлт үүсгэхгүй боловч шинжилгээний үед нэг байрлалд удаан байх нь таагүй байдал үүсгэж болно.
Таны эмч өөр зүйл хэлээгүй бол цөмийн скан шинжилгээний дараа та хэвийн үйл ажиллагаандаа эргэн орж болно. Хэрэв ямар нэг тусгай зөвөлгөө шаардлагатай бол технологич, сувилагч юмуу эмч тань танд шинжилгээ дуусахаас өмнө хэлэх болно.
Цацраг идэвхит задрал нь өөрөө аяндаа явагдах процесс бөгөөд таны бие дэхь бага зэргийн тэмдэгт атом нь хугацаа өнгөрөх тусам өөрийн цацраг идэвхит чанараа алдана. Энэ нь мөн шээс болон өтгөний хамт шинжилгээнээс хойшхи хэдэн цагаас хэдэн өдөрт ялгарч гардаг. Та мөн ус их хэмжээгээр ууснаар цацраг идэвхит материал таны биеэс гадагшлахад тусална.

Үр ашиг хийгээд эрсдэл
Үр ашиг
• Цөмийн анагаахын шинжилгээгээр авч буй мэдээлэл нь бусад дүрслэл оношилгооны процедураар авч боломгүй, ер бусын байна.
• Олон өвчний үед цөмийн анагаахын шинжилгээ нь оношилгоо болон эмчилгээг төлөвлөхөд ихээхэн хэрэгтэй мэдээлэл өгнө.
• Цөмийн анагаахын шинжилгээ нь оношилгооны мэс заслаас илүү хямд бөгөөд тодорхой мэдээллийг өгдөг.
• Биемахбод дахь өөрчлөлтийг эсийн түвшинд тогтоосноор PET скан нь өвчинийг СТ болон MRI зэрэг бусад дүрслэл оношилгооны тестээр илрэхээс өмнө үүсэж эхэлж буй эрт шатанд нь илрүүлдэг.
Эрсдэл
• Тэмдэгт атомын авах тун бага байдаг тул оношилгооны цөмийн анагаахын процедур нь бага хэмжээний цацрагийн ачаалалд өртөх ба энэ нь зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд байна. Цацрагийн эсрдэл нь үр ашигтай харьцуулахад маш бага байна.
• Цөмийн анагаахын оношилгооны процедур нь 50 гаруй жил л ашиглагдаж байгаа болхоор урт хугацааны гаж нөлөө (бага тунгийн цацрагт өртөх г.м) мэдэгдээгүй байна.
• Цацраг идэвхит эмийн бодисын харшлын урвал тохиолддог ч харьцангуй бага бөгөөд ихэвчлэн хөнгөн байдаг. Хэдий тийм ч та ямар нэг харшилтай бол үүнийгээ цөмийн шинжилгээний ажилтанд хэлэх хэрэгтэй. Мөн урьд өмнөх цөмийн шинжилгээний үед тохиолдож байсан бусад асуудлаа хэлэх нь зүйтэй.
• Эмэгтэйчүүд жирэмсэн юмуу эсвэл хүүхдээ хөхөөр хооллодог бол үүнийгээ өөрийн эмч юмуу рентген технологичид хэлэх хэрэгтэй.

Эх сурвалж:
1. http://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg=PET
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Positron_emission_tomography

Мөнгөн усны хордлого

Мөнгөн усны хордлого нь мөнгөн ус болон мөнгөн ус бүхий нэгдэлээс шалтгаалсан эмгэг юм. Мөнгөн ус нь хүнд металл бөгөөд хүрээлэн буй орчинд хэд хэдэн хэлбэртэйгээр тохиолддог. Эдгээр нь бүгд хангалттай өндөр тунгаараа хортой нөлөө үзүүлэх боломжтой байна. Түүний исэлдэлийн зэрэг 0 буюу Hg0 хэлбэр нь хий болон шингэн металл хэлбэртэй оршдог бол Hg+ хэлбэр нь органик бус давс хэлбэртэй, Hg+2 хэлбэр нь органик бус давс болон органик мөнгөн ус байдалтай оршдог. Эдгээр 3 бүлэг нь үзүүлэх нөлөөний хувьд ялгаатай байна. Мөнгөн ус нь тархи, бөөр болон уушгинд хортой нөлөө үзүүлнэ. Мөнгөн усны хордлогын улмаас хэдэн хэдэн өвчин үүсдэгт акродин (ягаарах өвчин), Hunter-Russell-ийн хам шинж болон Минаматын өвчин ордог.
Түгээмэл илрэх шинж тэмдэгт мэдрэхүйн алдагдал (харах, сонсох, ярих), гажуу мэдрэхүй болон тэнцвэр алдагдах орно. Шинж тэмдэгийн төрөл хийгээд илрэх зэрэглэл нь хорны шинж чанар, тун болон хоронд өртсөн хэлбэр, хугацаанаас хамаарна.



Шинж тэмдэг
Мөнгөн усны хордлогын түгээмэл шинж тэмдэгт захын нейропати (парастез, загатналт, хорсох болон өвдөлтөөр илрэнэ), арьсны өнгө өөрчлөгдөх (хацар, хурууны үзүүр, хөлийн хуруунууд ягаарах), хавагнах, арьс гуужих орно.
Мөнгөн ус нь илүүдэл катехоламин, эпинефринийг багасгах замыг дарангуйлсанаар гипергидроз (хэт их хөлрөх), тахикарди (зүрхний цохилт хэвийнээс тогтвортой их байх), мөнгөн усны шалтгаант птиализм (гиперсаливаци-шүлс ихээр ялгарах) болон гипертензи (даралт ихдэлт)-д хүргэдэг. Мөнгөн ус нь S-adenosyl-methionine-ийн идэвхигүй болгодог ба энэ нь catechol-o-methyl transferase-аар дамжсан катехоламины катаболизмд амин чухал байдаг.
Мөнгөн усны хордлогод өртсөн хүүхэд нь улаан хацар болон хамартай, улайлттай уруултай, үс шүд хумс уналттай, түр зуурын бижрүүтэй, гипотони (булчин сулрал)-тай, фотофобиатай байна. Өөр бусад шинж тэмдэгт бөөрний дисфункци (Фанконийн хам шинж) юмуу мэдрэл-сэтгэцийн шинж тэмдэгүүд (сэтгэлийн хөөрөл-эмоци ихтэй, ой санамж муудалт) орно.
Эмнэл зүйд илрэх өөрчлөлтүүд нь феохромоцитома юмуу Кавасакийн өвчинтэй төстэй байдаг.


Санаатай мөнгөн ус залгисан өвчтөн. Уушигны талбайд мөнгөн ус хуримтлагдсан байдал.


Органик бус мөнгөн усны хордлого бүхий хүүхэд. Өвчтөний алган дээр цацагдмал улайлт бүхий гүвдрүү болон гүвдрүүт цэврүүнцэр илэрсэн байна.


Элемент байдалтай мөнгөн усанд хүрсэний улмаас үүссэн мөнгөн усны хүнд хордлого бүхий хүүхдийн арьсны гуужилт

Шалтгаан
Загас удаан хугацаагаар хэрэглэх нь хүнд хоол боловсруулах замаар дамжих мөнгөн усны хордлогын чухал эх үүсвэр болдог. Хэдий тийм ч ургамал хийгээд амьтан нь мөнгөн усны биохуримтлал бүхий хөрс, ус, агаараар дамжуулж мөнгөн усыг агуулсан байдаг. Мөнгөн усаар бохирлогдсон агаараар амьсгалсанаар, мөнгөн усны тунадас агуулсан хүнс хэрэглэснээр, мөнгөн усны хольц бүхий ломбоор шүд ломбодох үед ялгарсан мөнгөн усны уурнаас, элемент байдалтай мөнгөн ус асгарсан үед юмуу флюресцент ламп (флюресцент ламп нь мөнгөн усны уурыг цахилгаан ашиглан өдөөх дээр үндэслэдэг. Өдөөгдсөн мөнгөн усны атомууд нь богино долгионт хэт ягаан туяаг үүсгэх ба энэ нь улмаар фосфор болон флюресцент үзэгдэх гэрэл үүсгэх шалтгаан болдог байна)-ыг буруу байрлуулах зэрэг мөнгөн ус болон мөнгөн ус агуулсан эд зүйлсийг буруу, зохисгүй хэрэглсэнээс болж хордож болно.
Хүнээс шалтгаалсан эх үүсвэр болох нүүрс шатаалтын дүнд ойролцоогоор атмосфер дэхь мөнгөн усны хагас нь бий болдог бол байгалийн эх үүсвэрт галт уулын дэлбэрэлтээс үлдсэн мөнгөн ус бий болно. Хүнээс үүдэлтэй мөнгөн усны гуравны хоёр нь цахилгаан станцийн нүүрсний шатаалтаас үүсдэг нь тогтоогджээ. Хүнээс үүдэлтэй бусад эх үүсвэрт алт хайлуулалт, төмөрлөг бус металл үйлдвэрлэлт, цемент үйлдвэрлэлт, хог шатаалт, цогцос шатаалт, идэмхий шүлт үйлдвэрлэлт, ширэм болон ган хайлуулалт, мөнгөн усны үйлдвэрлэлт (ихэвчлэн батерей үйлдвэрлэлт) болон биомассын шатаалт орно.
Жижиг хэмжээний алтны уурхайд ажилладаг ажилчид нь мөнгөн усны хордлогод өртөх эрсдэл ихтэй байдаг. Учир нь энд мөнгөн усыг түүхийгээр нь ашигладаг байна.


Жижиг уурхайд мөнгөн ус ашиглан алт олборлох байдал

Мөнгөн ус болон түүний олон тооны химийн нэгдэл, ялангуяа органик мөнгөн усны нэгдэл нь шууд хавьталын үед хоригоор хурдан нэвтэрдэг ба зарим тохиолдолд (диметилмеркури г.м) арьс хангалттай хамгаалж чаддаггүй. Мөнгөн ус болон түүний нэгдэлүүд нь химийн лаборатори, эмнэлэг, шүдний эмнэлэг болон флюресцент гэрлийн ламп, батерей, тэсрэх бодис үйлдвэрлэдэг үйлдвэрүүдэд түгээмэл хэрэглэгддэг.

Хордлогын механизм
Мөнгөн ус нь өндөр урвалжит чанартай хорт бодис бөгөөд түүний гэмтээх өвөрмөц механизмыг тогтооход бэрхшээлтэй байдаг ба ихэвчлэн хордлогын механизм мэдэгдэлгүй үлддэг. Мөнгөн ус нь төв мэдрэлийн тогтолцоо, дотоод шүүрэл, бөөр болон бусад эрхтэнийг гэмтээж ам, буйл, шүд зэрэгт хортой нөлөө үзүүлнэ. Удаан хугацаанд өртөх юмуу мөнгөн усны уураар гүн хордсоноор тархи гэмтэх ба эцэстээ үхэлд хүргэнэ. Мөнгөн ус болон түүний нэгдэлүүд нь ураг, нярайд ихээхэн хортой. Жирэмсэн үедээ мөнгөн усны хордлогод өртсөн эмэгтэйгээс зарим үед хүнд төрөлхийн гажигтай хүүхэд төрдөг.
Хүүхэд насандаа мөнгөн усны хордлогод өртөхөд мэдрэлийн бүрхүүл бүрэн хэлбэржихэд саад болсоноор мэдрэлийн хүнд үр дагаварт хүргэнэ. Энэ нь мөнгөн ус миелин хэлбэржихийг дарангуйлдагтай холбоотой.
Зарим нотолгоогоор мөнгөн усны хордлого нь Young-ийн хам шинж (эрэгтэйчүүдэд бронхиэктази болон спермийн тоо багасах) үүсэх урьдач нөхцөл болдог ажээ.
Мөнгөн усны хордлогын үзүүлэх нөлөө нь элемент хэлбэрийн мөнгөн ус, органик бус мөнгөн уст нэгдэл (мөнгөн усны давсууд) юмуу органик мөнгөн усны нэгдэл зэргийн алинаар нь хордсоноос хамаарна.

Элемент хэлбэрийн мөнгөн ус
Шингэн мөнгөн ус нь хоол боловсруулах зам болон арьсны хавьталаар муу абсорбцлогддог. Мөнгөн усны уур ялгарсантай холбоотой элемент мөнгөн ус нь хордуулах боломжтой болно. Амьтанд суурилсан мэдээллээр хоол боловсруулах замаар орсон мөнгөн ус нь гэмтээгүй хоол боловсруулах замаар 0,01%-аас бага абсорбцлодог ажээ. Хэдий тийм ч энэ нь цутгалан гэдэсний эмгэгтэй үед тэр болгон үнэн байдаггүй. Санамсаргүй залгисны улмаас системийн хордлого болох нь ховор. Амиа хорлохоор завдаж судсаар тарих үед системийн хордлого илэрдэггүй. Хэдийгээр тооны судалгаагаар тогтоогдоогүй ч шингэн, элемент хэлбэрийн мөнгөн усны физик шинж чанар нь гэмтээгүй арьсаар абсорбцлогдохыг хязгаарладаг ба хоол боловсруулах замаар маш бага абсорбцлогддог. Мөнгөн усны уурын зарим нь арьсаар шингэх боловч энэ замаарх шимэгдэлт нь амьсгалаар орох мөнгөн усны ойролцоогоор 1%-тай тэнцэнэ.
Амьсгалсан мөнгөн усны уурын ойролцоогоор 80% нь амьсгалын замаар абсорцлогдох ба эндээсээ цусны эргэлтэнд нэвтэрч бүх биеэр тархана. Мөнгөн усны уураар архагаар амьсгалах үед мөнгөн усны концентраци хэдий 0,7-42μg/m3-ийн хооронд бага байхад тремор, танин мэдэх үйл муудах, нойрны гажуудалд хүргэх зэрэг үр нөлөө үзүүлдэг болохыг тохиолдолын хяналттай судалгаагаар тогтоожээ.

Органик бус мөнгөн усны нэгдэлүүд
Мөнгөн ус нь мөнгөн усны хлорид зэрэг органик бус давс байдалтай тохиолдоно. Мөнгөн усны давс нь голчлон хоол боловсруулах зам болон бөөрөнд нөлөөлдөг ба бөөрний хүнд гэмтэлийн шалтгаан болдог. Хэдий тийм ч энэ нь цус-тархины хоригоор амархан нэвтэрдэггүй. Тиймээс мөнгөн усны давс нь удаан үргэлжилсэн юмуу хүнд хордлого биш л бол мэдрэлийн гэмтэл бага зэрэг л үүсгэнэ. 2 янзын исэлдлийн зэрэгтэй мөнгөн ус (Hg+ болон Hg2+) нь давс үүсгэхэд оролцох ба мөнгөн усны давс нь нэг валенттай болон хоёр валенттай хоёр хэлбэрээр аль алинаар нь тохиолддог. 2 валенттай мөнгөн усны давс нь 1 валенттай ижил хэмжээний мөнгөн усны давсыг бодвол илүү хортой байдаг. Учир нь түүний усанд уусах байдал илүү байдаг тул хоол боловсруулах замаар шимэгдэх нь хурдан байна.
Hg(CN)2 нь нэн хортой мөнгөн усны нэгдэл юм. Хэрэв хоол боловсруулах замаар орвол мөнгөн ус болон цианидын аль алиных нь хордлогын улмаас аминд аюултай нөхцөл байдал бий болно. Hg(CN)2 нь биемахбодид амьсгалаар, залгиснаар болон арьсаар нэвтрэх боломжтой. Амьсгалаар орсон мөнгөн усны цианид нь залгиур болон амьсгалын замыг цочрооно. Hg(CN)2 нь халаалт эсвэл хүчил, хүчлийн ууртай харилцан үйлчилсэнээр хорт мөнгөн ус болон цианидын уур ялгарах ба энэ нь ханиалгалт болон цэр бүхий бронхит, уушигны эдийн цочролын шалтгаан болдог. Нүдтэй харилцан үйлчилсэн тохиолдолд түлэгдэлт, нүдэнд бор толбо тогтох, удаан хугацаагаар өртсөн тохиолдолд захын хараанд нөлөөлнө. Арьсанд хүрэлцсэн үед арьсны харшил, цочрол болон арьсны өнгө саарал болдог.
Ул мөр төдий хэмжээний мөнгөн усны нэгдэлийн архаг хордлого нь яваандаа биемахбодид мөнгөн усны хуримтлалыг бий болгодог. Энэ нь биемахбодоос зайлуулагдахад хэдэн сараас, хэдэн жил шаардлагатай болдог. Мөнгөн усны цианидад хэт өртөснөөр бөөрний гэмтэл, мөнгөн усны хордлого, гар салганах, цочромтгой болох, буйл хөндүүрлэх, шүлс ялгарал ихсэх, металлын амт амтагдах, хоолны дуршил алдагдах, ой санамж алдагдах, зан чанар өөрчлөгдөх болон тархины гэмтэлд хүргэнэ. Их хэмжээний тунд нэг удаа өртөхөд гэнэтийн үхэлд хүргэдэг.
Мөнгөн усны цианид нь нөхөн үржихүйн гэмтэлийн шалтгаан болдог эсэх нь тодорхойгүй байна. Органик бус мөнгөн усны нэгдэл [Hg(CN)2] нь хүний тератоген гэж тооцогддоггүй ч тэдгээр нь хөгжиж буй үр хөврөлийг гэмтэхэд хөшүүрэг болдог ба эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн үр тогтолтыг бууруулдаг.
Мөнгөн усны оксицианидыг залгисан өвчтөн нь 5 цагийн дараа, мөнгөн усны хордлогын шинж тэмдэг илрэхээс өмнө цианидын хордлогын улмаас нас бардаг. Hg(CN)2-ийг залгисан өвчтөнг хяналтад авчирсан эхэн үед цочмог цианидын хордлогын шинж тэмдэг илэрдэг ба эдгэрэхийн өмнөхөн мөнгөн усны хордлогын шинж тэмдэг илэрдэг байна. Цианидын хордлогын зэрэг нь цианид ион ходоодонд чөлөөлөгдөх эсэхээс хамаардагийг анхаарах хэрэгтэй ба үүнд нөлөөлөх хүчин зүйлст залгигдсан хэмжээ, ходоодны хүчилшилт, ходоодны агуулагдахууны эзэлэхүүн зэрэг орно. Hg(CN)2 молекул нь цэвэр ус болон суурийн уусмалд диссоциацлагдахгүй үлддэг бол хүчилшилт ихсэхэд диссоциацлагдах нь нэмэгддэг. Ходоодны хүчиллэг өндөр байх нь цианид ион үүсэлтийг нэмэгдүүлсэнээр цианидын хордлого болох магадлалыг нэмэгдүүлнэ.

Органик мөнгөн усны нэгдэлүүд
Мөнгөн усны нэгдэлүүд нь элемент хэлбэрийн мөнгөн уснаас илүү их хортой байна. Мөнгөн усны органик нэгдэлүүд нь туйлын хортой байх ба тархи болон элэгний гэмтэл үүсэх шалтгаан болдог. Хамгийн аюултай мөнгөн усны нэгдэл нь диметил мөнгөн ус бөгөөд арьсан дээр хэдхэн микролитер асгарах эсвэл латекс бээлийн дээр асгарахад л үхлийн шалтгаан болдог.
Метилмөнгөн ус нь органик мөнгөн усны голлох эх сурвалж юм. Энэ нь хүрээлэн буй орчинд хүнс тэжээлийн гинжин хэлхээгээр биохуримтлал үүсгэх ба зарим зүйлийн амьтадын популяцид өндөр концентрацитай байдаг. Ихэвчлэн туна болон сэлэм хошуут загас зэрэг том загасны зүйлд жижиг загасны зүйлээс их байдаг. Нэгдсэн Улсын Food and Drug Administration (FDA) болон the U.S. Environmental Protection Agency (EPA)-аас хүүхэд төрүүлэх насны эмэгтэйчүүд, хүүхдээ асарч буй эхчүүд болон залуу хүүхдүүд сэлэм хошуут загас, аварга загас, king mackerel and tilefish (golden bass) зэргийг хэрэглэхээс бүрэн зайлсхийх, цагаан туна загасны хэрэглээг долоо хоногт 170гр-аас хэтрүүлэхгүй байх, бусад бүх загасыг болон дунт загасыг долоо хоногт 340гр-аас хэтрүүлэхгүй байхыг зөвлөдөг.
Насанд хүрсэн хүмүүст метил мөнгөн усанд анх хордсоноос хойш шинж тэмдэг илэрч эхэлтэл урт хугацаанд далд хэлбэрээр байна. Ингэж удаан хугацаанд далд хэлбэртэй байдгийг тайлбарлах ямар нэг тайлбар мэдэгдээгүй байгаа юм.


Зарим загасанд агуулагдах мөнгөн усны хэмжээг харьцуулсан нь

Анхны шинж тэмдэг бадайрахаар илрэх нь түгээмэл бөгөөд түүний араас хурдацтайгаар хүнд үр нөлөө гарч ирэн заримдаа ком болон нас баралтаар төгсөнө. Хордлогын улмаасх гэмтэл илрэх нь мөнгөн усны оргил хэмжээгээр тодорхойлогдох ба өртөгдсөн хугацаанаас хамаарахгүй.
Этил мөнгөн ус нь бактерийн эсрэг агент болох этил мөнгөн усны тиосалицилат (цаашид Тиомерсал гэнэ)-ын задралын бүтээгдэхүүн ба үүнийг хэсгийн антисептик болон вакцинжуулалтын үеийн халдвараас сэргийлэх зорилгоор ашиглана. Түүний шинж чанар нь метил мөнгөн ус шиг дорвитой судлагдаагүй. Цуснаас маш хурдан цэвэрлэгдэх ба хагас задралын хугацаа 7-10 өдөр байж метил мөнгөн уснаас илүү хурдан бодисын солилцоонд ордог. Энэ нь метил мөнгөн ус шиг цус-тархины хоригоор нэвтрэх чадваргүй ч энгийн диффузээр тархи руу нэвтэрнэ.
Органик мөнгөн усанд өртөж болох бусад эх үүсвэрт фенил мөнгөн усны ацетат болон фенил мөнгөн усны нитрат орно. Эдгээрийг гэрийн нөхцөлд мөөгөнцөрийн эсрэг будагч байдлаар хэрэглэдэг байсан боловч 1990 оноос хордлогын тохиолдол бүртгэгдэх болсоноор хэрэглэхээ больсон байна.

Оношилгоо
Элемент хэлбэрийн болон органик бус мөнгөн усны хордлогын оношилгоо нь урьд өмнө өртөж байсан өгүүлэмж, бодит үзлэгийн өөрчлөлт болон биемахбодийн мөнгөн усны ачаалал нэмэгдэлт зэргийг багтаасан байна. Цусан дахь мөнгөн усны концентраци ихэвчлэн 6 μg/L-ээс бага, хоол хүнсэндээ загас ихээр хэрэглэдэг бол концентраци нь 200 μg/L-ээс их байх боловч энэ нь элемент хэлбэрийн болон органик бус мөнгөн усны хордлогыг сэжиглэж буй тохиолдолд тус болдоггүй. Учир нь мөнгөн ус нь хагас задралын хугацаа багатай байдаг. Хэрэв архаг өртөлттэй бол шээсэн дэхь түвшинг авах ба 24 цагийн шээсийг цуглуулах нь нэг удаагийнхаас найдвартай байна. Хелатжуулах эмчилгээ хийлгэж буй өвчтөнд шээснээс дээж авах нь бэрхшээлтэй буюу боломжгүй байдаг ба учир нь энэхүү эмчилгээ нь дээжин дэхь мөнгөн усны хэмжээг нэмэгдүүлж өгдөг.
Органик мөнгөн усны хордлогын оношилгоо нь бүх цусны оношилгоо болон үсний анализад тулгуурлах ба энэ нь шээсэнд мөнгөн усны түвшин үзсэнээс илүү найдвартай байна.

Урьдчилан сэргийлэлт
Мөнгөн ус болон түүний нэгдэлүүдийг зайлуулах, өртөлтийг бууруулсанаар мөнгөн усны хордлогоос сэргийлж болно. Олон засгийн газар болон хувийн хэвшлийнхэн мөнгөн усны хортой хэрэглээг зохицуулах талаар хичээл зүтгэл гаргаж байна. Жишээ нь Европын холбоонд 2011 оны 3 сарын 15-аас мөнгөн ус болон зарим мөнгөн уст нэгдэлийг экспортлохыг хориглож байгаа билээ.

Эмчилгээ
Мөнгөн усны эх үүсвэрийг тодорхойлох, зайлуулах нь чухал. Бохирдолыг арилгах үүднээс хувцасыг тайлуулж, арьсыг саван болон усаар угааж, физиологийн уусмалаар нүдийг зайлах хэрэгтэй. Мөнгөн усны хлорид зэрэг органик бус мөнгөн усыг залгисан бол өөр бусад идэмхий бодис залгисан үеийнх шиг арга хэмжээ авна. Хүнд мөнгөн усны хордлогын шинж тэмдэг илэрсэн юмуу лабораторын шинжилгээгээр их хэмжээний мөнгөн усны ачаалал илэрсэн өвчтөнд яаралтай хелатжуулах эмчилгээ хийх стандарттай.
Цочмог органик бус мөнгөн усны хордлогын үеийн хелатжуулах эмчилгээг DMSA, 2,3-dimercapto-1-propanesulfonic acid (DMPS), D-penicillamine (DPCN), юмуу dimercaprol (BAL)-аар хийнэ. FDA-ээс зөвхөн DMSA-ийг хүүхдийн мөнгөн усны хордлогын үед хэрэглэхийг сайшаасан байдаг. FDA-аас сайшаасан метил мөнгөн ус болон этил мөнгөн усны хелатор байхгүй байгаа ч DMSA-г метил мөнгөн усны хүнд хордлогын үед ихээхэн түгээмэл хэрэглэдэг. DMSA-г ууж хэрэглэх ба гаж нөлөө багатай, BAL, DPCN болон DMPS-аас дээр гэж үздэг. Alpha-lipoic acid (ALA) нь цочмог мөнгөн усны хордлогын эсрэг хамгаалах агент бөгөөд мөнгөн усанд өртсөний дараа удалгүй хэрэглэнэ. Тунг зөв тохируулах шаардлагатай ба тохироогүй тун нь хордлогыг нэмэгдүүлдэг. Glutathione болон N-acetylcysteine (NAC) зарим эмч нар зөвлөдөг ч бөөр болон тархин дахь мөнгөн усны концентраци нэмэгдсэн үед хэрэглэнэ. Туршилт шинжилгээгээр селен болон мөнгөн ус нь харилцан үйлчилдэгийг тогтоосон байдаг ч эпидемиологийн судалгаагаар селен нь метил мөнгөн усны гаж нөлөөний эсрэг хамгаалдаг талаар багахан нотолгоо олджээ.
Эргэлзээтэй тохиолдолд өвчтөнд хелатжуулах агентийг хэрэглэсний дараа шээсний шинжилгээ авч хелатжуулах агент хэрэглэхээс өмнөх шээсний шинжилгээтэй харьцуулж үзнэ.

Тавилан
Мөнгөн усны олон хортой нөлөө нь хэрэв өртөлтийг таслан зогсоовол өвөрмөц эмчилгээ юмуу байгалийн зайлуулалтаар хагас, бүтэн байдлаар эргэх боломжтой байдаг. Хэдий тийм ч хүнд, урт хугацааны өртөлт нь үл эргэх гэмтэлийг ялангуяа ураг, нярай болон залуу хүүхдүүдэд үүсгэнэ.

Эх сурвалж:

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Mercury_poisoning
2. http://emedicine.medscape.com/article/819872-overview
3. http://www.mercury-poison.com/fish_list.htm
4. http://www.ghana-mining.org/ghweb/en/ma/mincom/mcprojects/mcprojects-ma.html